Letterlijk het hoogtepunt van Noord-Brabant: Landgoed Gulbergen, ook bekend als het “Dak van Brabant”. Noord-Brabant heeft weinig hoogteverschillen. Het hoogste natuurlijke punt van de provincie is 44 meter boven NAP. Maar boven op het Dak van Brabant sta je toch nog 16 meter hoger. De heuvel is dan ook niet natuurlijk ontstaan. Het is een voormalige vuilnisbelt.
Ik ging er een kijkje nemen en genoot van het uitzicht. En natuurlijk koppelde ik er een wandeling aan vast en ontdekte onder andere een schitterend stuk broekbos langs de Kleine Dommel en de watermolen van Van Gogh.
Vergezichten vanaf het Dak van Brabant
Geen spectaculaire rotsen die spits omhoog priemen. Pikhouweel en klimtouw kun je gerust thuislaten. De lucht is er niet merkbaar ijler; het hoogste punt van Noord-Brabant bereik je met gemak zonder zware zuurstofflessen op je rug. Het dak van Brabant is toch vooral een plat dak die geen beroep doet op alpine-skills
Maar de vergezichten zijn er niet minder om. Vanaf de heuvel kijk je bijna 365 graden in het rond. Je ziet de torenflats van Eindhoven, met enig overdrijven kun je zelfs van een heuse skyline te spreken. Bij helder weer schijn je zelf het Provinciehuis in Den Bosch te kunnen zien.
Of draai een beetje naar links en bewonder de Sint-Brigidakerk van boven. De torens en de karakteristieke koepel lijken door bladerdek van Geldrop te prikken. Keer je je om, dan ligt Nuenen aan je voeten. Ja, het Dak van Brabant biedt een schitterend uitzicht.
Het Dak van Brabant, van composthoop tot puinhoop
Het Dak van Brabant ligt in het Landgoed Gulbergen. Een “landgoed” klinkt mooi, maar verwacht geen strak gemaaid grasveld, siertuinen of een kasteeltje in het midden. Sterker nog, Gulbergen is lange tijd juist het afvoerputje van Eindhoven geweest. En niet alleen van Eindhoven.
Zo’n honderd jaar geleden was hier een vestiging van de VAM, de Vuil Afvoer Maatschappij. Een vuilstort was het toen nog niet, wel een heel grote composthoop. Hier werd mest en afval uit het westen van het land gecomposteerd tot vruchtbare grond die hard nodig was voor de ontginningen van de woeste gronden in deze hoek van Noord-Brabant.
Vanaf 1979 werd het hier een echte vuilstort, tot 2003. Wat kan een mens een boel verzamelen in een kwart eeuw, zeg! Een berg afval met een doorsnede van zo’n 600 meter en 40 meter boven het maaiveld. Dat het hier een oude vuilstort is, valt eigenlijk niet eens zo op als je er wandelt. Maar de vele ontluchtingspijpen verraden wel dat het geen zuivere aarde is waar je op loopt. Geinig detail: als je het landgoed op wandelt, dan staat er een bordje met “verboden afval achter te laten”.
Landgoed Gulbergen als hoofpijndossier
Nadat de vuilstort als bestemming hier in 2003 stopte is Landgoed Gulbergen vooral onbestemd en de toekomst is ongewis. Het is een mooi voorbeeld waarin de Nederlandse poldercultuur uitblinkt in besluiteloosheid. Het Landgoed ligt in twee gemeentes, maar is eigendom van MRE wat staat voor Metropoolregio Eindhoven (op zich al een contradictio in terminis). MRE is een samenwerkingsverband van 21 gemeentes en voordat je die op één lijn gekregen hebt ben je al snel twintig jaar verder.
De eerste 17 jaar lag het beheer van het landgoed via een erfpachtconstructie nog bij Attero, destijds een onderdeel van Essent. Attero had een inspanningsverplichting het gebied te ontwikkelen, kwam uitsluitend met deelplannen zonder totaalvisie en ving daar, naar verluidt, een miljoen euro per jaar voor. In 2020 is de erfpacht afgekocht voor nog een 17 miljoen en zijn de 21 gemeentes gezamenlijk weer volledig eigenaar.
En dus begint het hele plannen maken opnieuw. Ik bedoel het “klaarstomen voor een nieuwe toekomst”, zoals dat ambtelijk klinkt. In februari 2022 zijn er een viertal “mogelijke ontwikkelrichtingen” benoemd. Nu is de participatiefase en mag iedereen meedenken. Aan besluitvorming zijn de, in totaal, 451 gemeenteraadsleden nog lang niet toe. We kunnen hier toch zeker nog wel een paar jaartjes gewoon wat blijven wandelen, dunkt me.
Wandelen rond het Dak van Brabant
Het landgoed Gulbergen zelf is niet echt een fijn wandelgebied. Het is niet zo groot (325 hectare in totaal) en een groot deel is in een golfbaan waar je zonder golfvaardigheidsbewijs niet mag komen. De overige paden zijn vooral bestemd voor mountainbikes. Wandelen gaat daar overigens prima en ik ben zelf in totaal maar twee fietsers op de berg tegengekomen, maar houd er in elk geval wel even rekening mee dat de wandelaar hier eigenlijk te gast is.
Maar als je het Dak van Brabant wilt combineren met een leuke wandeling dan kies je er beter voor om ook buiten het landgoed te gaan kijken. Dat kan door bijvoorbeeld aan de andere kant van het Eindhovens Kanaal te wandelen. Maar ik kies ervoor om via het riviertje de Kleine Dommel en de buurtschappen ’t Coll en Eeneind te wandelen. Een nadeel is dan het lange rechte stuk langs het kanaal, maar dat wordt daarna meteen ruimschoots goedgemaakt door prachtige kronkelende paadje langs de Kleine Dommel.
De Kleine Dommel
De Kleine Dommel is het kleine zusje van de grote Dommel waar die bij Eindhoven ook in uitmondt. De rivier kronkelt hier vrolijk en erlangs lopen is een waar feest. Het zijn van die spaarzame paadjes waarvan je aan het begin al weet dat die veel te kort zijn. En daarom ga je van lopen over in wandelen en dan over naar slenteren. Om maar zo lang mogelijk te kunnen genieten van de rust en het landschap. In je hoofd vormen zich de eerste strofen van een idylle.
Het riet langs de oevers staat er hoog. In een weilandje aan de overkant staat een koe. De koe die de wandelaar ziet passeren. De koe die de wandelaar ziet genieten.
Het natuurgebied hier heet de Urkhovense Zeggen of Collse Zeggen, naar de kleine buurtschappen die erlangs liggen. Het is een broekbosgebied waar heel vroeger kleinschalig turf werd gewonnen. De kuilen door de turfwinning zijn inmiddels dichtgegroeid, maar het gebied is er niet minder moerassig door. De provincie heeft de Urkhovense Zeggen aangewezen als een van de zogenaamde “Natte Natuurparels”, waarmee door verdroging bedreigde natuurgebieden worden hersteld.
Collse watermolen
En dan komen we bij de Collse Watermolen aan, één van de drie watermolens aan de Kleine Dommel. En wat voor een molen! Alles lijkt er dubbel aan. Tweemaal een waterrad en twee schuren. En twee functies: het is zowel een korenmolen (met, jawel, twee koppels maalstenen) als een boeren-olieslagmolen.
De Collse molen is onder andere bekend geworden doordat Vincent van Gogh, die een aantal jaar in Nuenen woonde en werkte, de molen in 1884 schilderde. Het is een van de weinige originele schilderijen van Van Gogh dat je nog in Noord-Brabant kunt bewonderen (in het Noord-Brabants Museum in Den Bosch). Dat de molen van vandaag nog sprekend lijkt op de versie uit 1884 is geen toeval. Nadat het malen hier stopte, raakte het gebouw in de jaren ’70 in verval. Voor de restauratie is het schilderij als voorbeeld gebruikt. Weetje voor geeks: het initiatief voor de restauratie kwam van Van Bussel uit Weert, een onder molenaars beroemde molentechnicus.
Eeneind en Refelingse Heide
We zijn toe aan het laatste stukje van de wandeling. We steken het spoor over en komen in buurtschap Eeneind. Een grappige naam waar ik de oorsprong nog niet van heb kunnen achterhalen. Maar het is een mooie rustige woonwijk met veel groen. Het ligt er al honderden jaren, maar pas door de aanleg van de spoorlijn en het (inmiddels opgedoekte en afgebroken) station Nuenen kwam Eeneind tot leven.
En dan het allerlaatse stukje, weer door het Landgoed Gulbergen, in het deelgebied Refelingse Heide. Geen heide hier wel bos. Een wat warrig bos zelfs, want tja, er zijn al twintig jaar geen goede plannen gemaakt voor het landgoed. Het is juist daardoor wel erg leuk wandelen met een aantal behoorlijke kruip-door-sluip-door-paadjes. Wel weer oppassen voor mountainbikers, want de meeste paden zijn ook voor hen bedoeld.
Geen vuilnisbelt in dit deel van het landgoed. Wel stond hier tot 1971 de Steenfabriek Nuenen waar 70 man werkten, die veelal zelf op het fabrieksterrein woonden. De fabriek is afgebroken, op een enkel muurtje na.
In Overijssel staat een steenfabriek inclusief de schoorsteen die niet is afgebroken. Hier kun je zeffs wandelen in de voormalige ovens. De ruiïne van de steenfabriek vind je in Fortmond in de uiterwaarden van de IJssel.
Het landschap herinnert ook elders nog wel aan de steenovenfabriek. We wandelen bijvoorbeeld tussen twee grote plassen door. Deze zijn ontstaan door het winnen van leem door de fabriek. Een is een zwemvijver annex strandbad, de ander is een visvijver waar we omheen lopen.
Praktische informatie over het Dak van Brabant en de wandeling
Dak van Brabant
- Parkeren voor het Dak van Brabant kan bij Gulberg 4 bij de golfbaan. Aanrijden via De Tienden en Langhei. Laat je niet tegenhouden door de wat weinig uitnodigende straten. Het moet hier nog ontwikkeld worden en ze zijn pas in de participatiefase.
- Er lopen diverse Mountainbike-trails de berg op. Echte wandelpaden zijn er niet, maar je kunt prima lopen over de trails.
- Op de berg zijn ook een golfbaan (Golf de Gulbergen) als een kleinschalige dierentuin (Dierenrijk).
Wandelen: Dak van Brabant, Gulbergen, Urkhovense Zeggen, Collse watermolen en Eeneind
- Lengte van de wandeling: 11,3 kilometer
- Starpunt is de parkeergelegenheid aan de Parellelweg (locatie Google Maps)
- De route is leuk en afwisselend, maar langs het kanaal is twee kilometer rechtdoor over een fietspad.
- Horeca: aan het einde van de wandeling bij het strandbad.
GPX bestand van de wandelroute bij het Dak van Brabant
Download het gpx bestand van deze wandelroute met de knop hieronder.
Blijf op de hoogte!
Zet nu je emailadres op mijn mailinglist! Af en toe ontvang je een emailtje van me met een overzicht van de nieuwste blogs. De updates komen uit wanneer het uitkomt, dus zeer onregelmatig. Een beetje zoals ik zelf ben dus. Je emailadres wordt alléén voor deze mailing gebruikt.
Plaats een reactie