Een schilderachtig vestingstadje, een imposant kasteel en forten en bunkers van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, dit alles kun je combineren door te wandelen rondom Woudrichem. Een soort van grenswandeling zelfs, want je bevindt je op het snijpunt van Noord-Brabant, Zuid-Holland en Gelderland.
Wandelen in Woudrichem, waar waterlinie, Waal en Loevestein de grootste troeven zijn
Om maar meteen met de deur in huis te vallen, de wandeling moet het vooral hebben van de losse bezienswaardigheden die je onderweg tegenkomt. Dat zijn er veel en die maken de wandeling een topper. Maar daar tussendoor vond ik de wandeling zelf soms wel wat saai. Je wandelt een stuk langs de uiterwaarden van Slot Loevestein. Mooi en ontspannen, maar nu ook weer niet de mooiste uiterwaarden die ik ooit heb gezien. En het laatste stukje naar terug naar Woudrichem heeft nog best wel wat asfalt in petto.
Maar dat gezegd hebbende, onderweg kom je zoveel bijzonders tegen. De grootste troeven van deze wandeling zijn te restanten van de Hollandse Waterlinie en het befaamde Slot Loevestein, dat we allemaal nog uit de geschiedenisboekjes van de basisschool kennen. En natuurlijk Woudrichem zelf, start- en eindpunt, een tikkeltje toeristisch, maar bovenal een heerlijk klassiek, knus en schilderachtig vestingstadje.
Niet wandelen, niet zwemmen, maar met de veer van Woudrichem naar Loevestein.
Van Woudrichem naar Loevestein kun je niet wandelen, maar neem je het pontje. Er vaart een veerdienst van Riveer tussen Woudrichem, Slot Loevestein, Fort Vuren en Gorinchem in de zomermaanden. Er is er ook een klein open voetveer. Check van tevoren de mogelijkheden, want de veerdiensten zijn niet alle dagen van het jaar beschikbaar. Eventueel kun je een watertaxi bestellen.
De eerste troef: Woudrichem
Woudrichem ligt op een wel heel strategisch plekje, op de plaats waar vroeger de Maas uitmondde in de Waal. Een belangrijk puntje om te verdedigen, zou je zo zeggen. En dus meer dan logisch dat hier een vestingstadje is gebouwd. In werkelijkheid ging het iets anders. Woudrichem bestond al heel lang, sinds de 9e eeuw, en in de 14e eeuw kwam het echt tot bloei. Het kreeg stadsrechten in 1356, visrechten in 1362 en Woudrichem mocht riviertol heffen. Lang heeft de bloei niet geduurd. Al in 1420 verloor het de riviertol aan Gorinchem. Een jaar later kwam de economie tot stilstand door de Sint-Elisabethsvloed die tot de vorming Bieschbosch zou leiden.
Meer over de verwoestende werking van de Sint-Elisabethsvloed uit 1421 en het Biesbosch Museum
Toen de Tachtigjarige Oorlog uitbrak in 1568 koos het inmiddels zieltogende Woudrichem al snel de kant van Willem van Oranje. De Watergeuzen die na Den Briel (zie de stadswandeling door Den Briel/Brielle) de ene na de andere stad veroverden bereikten ook Woudrichem. Maar in plaats van Woudrichem als vrienden te omarmen staken de Geuzen het stadje in brand. De verdedigingswerken waren dusdanig verouderd dat zij wilden voorkomen dat de stad in handen van de Spanjaarden zou vallen. Met zulke vrienden heb je geen vijanden meer nodig, zou je denken.
Tien jaar later werd door Willem van Oranje toch besloten Woudrichem, juist vanwege de strategische ligging te herbouwen. Maar nu wel als goed verdedigbare vesting. Ruimte was er inmiddels genoeg voor de aanleg verdedigingsgrachten, na de brand en vooral ook na het vertrek van de monniken. Het stadje herrees, maar wel een derde kleiner dan voorheen. Samen met Gorinchem aan de overkant en Zaltbommel iets verder stroomopwaarts vormt Woudrichem de zogenaamde Vestingdriehoek.
Wandelen door het charmante Woudrichem
Van de drie vestingsteden lijkt Woudrichem wel een van de charmantste om te wandelen. Groot is het niet, wel schilderachtig en overal nog proef je de sfeer van eeuwen geleden. De wandelroute geeft een suggestie voor een mini-stadswandeling. Maar beter is het nog om een beetje te slenteren en te verdwalen in dit stadje terwijl je wacht op de voerveer. Echt verdwalen is nauwelijks mogelijk, want om de haverklap loop je tegen de vestingwallen van Woudrichem op. En ook over de vestingwallen van Woudrichem is het heerlijk wandelen.
Unieke molen: Nooit Gedagt
De kerk en de windmolen vormen niet alleen de skyline van Woudrichem, maar zijn ook de bakens voor oriëntatie. Over die molen gesproken, wil je een bijzonder molentje tegenkomen dan zit je in Woudrichem goed. Ons land staat vol met achtkantige molens, maar die zijn allemaal van hout. De Molen Nooit Gedacht in Woudrichem is echter van steen en is daarmee de enige stenen achtkantige molen van Nederland. Nog altijd in bedrijf voor het malen van graan, dat onder in het winkeltje verkocht wordt.
De tweede troef: ontsnappen uit Slot Loevestein
Slot Loevestein was het toneel van een van de meest tot de verbeelding sprekende ontsnappingen uit de wereldgeschiedenis. Wie kent het verhaal niet? Hugo de Groot was in dit kasteel gevangengezet, maar wist te ontsnappen via een boekenkist. Maar wat weet je verder nog van Hugo de Groot. Of van Slot Loevestein? Als je, net als ik, op deze vragen met een vertwijfelde blik onder je wenkbrauwen door een antwoord schuldig moet blijven, dan is het een goed moment om Slot Loevestein te bezoeken. Of eerst mijn verhaal hieronder lezen en dan Slot Loevestein bezoeken. Want, ja, het kasteel is zeker een bezoek waard.
Het slot van Loevestein
Allereerst is het Slot Loevestein gewoon een mooi, groot, imponerend en fascinerend kasteel. In alles het archetype zoals je dat van een middeleeuws slot verwachten mag. En oud ook, al sinds de 14e eeuw staat het hier. Twee grachten eromheen, en van binnen heerlijke smalle kruip-door-sluip-door gangen en trappen. Je wandelt een vaste route van vertrek naar vertrek maar hebt door de twists en turns al snel geen idee meer waar je je in het gebouw bevindt.
De eerste bewoner en opdrachtgever was Dirk Loef van Horne, vandaar ook de naam Loevestein. Uit een edele familie, maar niet zo edel in gedrag, deze roofridder. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog wisselde het kasteel een paar keer tussen de Geuzen en de Spanjaarden en werd het staatsgevangenis. Maar tegelijkertijd is het slot nog tot 1945 onderdeel geweest van de Oude en de Nieuwe Hollandse Waterlinie.
Hoe Hugo de Groot ontsnapte uit Slot Loevestein
De bekendste inwoner van Loevestein is zonder twijfel Hugo de Groot, al was het tegen wil en dank. Bij een godsdiensttwist en politieke machtsstrijd tijdens het Twaalfjarig Bestand in de Tachtigjarige Oorlog werd hij in 1618 gevangengenomen door Prins Maurits en berecht tot levenslange gevangenisstraf. Drie jaar later ontsnapte hij echter door zich te verstoppen in een boekenkist. We kennen allemaal het verhaal. In Slot Loevestein staat een kist waarvan gedacht werd dat het dé kist van Hugo de Groot zou kunnen zijn. Aan alle twijfels kwam door het televisieprogramma Historisch Bewijs een einde: de kist is wel 17e-eeuws, maar zeker niet de kist van Hugo de Groot.
De nalatenschap van Hugo de Groot (tot 5 maart 2023)
Twee zalen in Slot Loevestein zijn ingericht over Hugo de Groot. In de eerste wordt achter een portret van De Groot een film over hem vertoond. In de tweede zaal staat de nalatenschap van De Groot centraal en wandel he als het ware letterlijk door het gedachtegoed van Hugo zelf. Dit laatste vertrek is net iets over de top multimediaal ingericht (en een marteling voor mensen met ADHD) maar eigenlijk ook wel weer interessant. Zo wist ik eerst niet en nu wel dat Hugo de Groot onder andere de grondlegger was van het oorlogsrecht en de basisbeginselen van het internationale recht heeft geformuleerd.
De derde troef: de Nieuwe Hollandse Waterlinie
Na het slot Loevestein wandelen we met een omweg terug naar Woudrichem. Eerst een stukje door de uiterwaarden langs de Waal, tot je het eerste fort tegenkomt dat onderdeel was van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het staat bekend als de Batterij onder Brakel, gebouwd tussen 1879 en 1884 en omringd door moeras en een gracht. Het diende voor het verdedigen van Slot Loevestein en Woudrichem. Het fort zelf is niet toegankelijk voor bezichtiging.
Net aan de andere kant van de dijk tref je een van de vele groepsschuilplaats in de buurt waar je wel naar binnen kunt. Ze zijn gebouwd in 1916 tijdens de Eerste Wereldoorlog. Er zijn hier veel groepsschuilplaatsen omdat het gebied kwetsbaar was geworden voor aanvallen nadat de Maas was afgedamd. Het zijn stille betonnen getuigen van een oorlog die aan Nederland voorbijging. Je kunt er dus naar binnen, maar echt aangenaam is het niet. Probeer je voor te stellen hoe het verblijf geweest zou zijn geweest als de oorlog hier wel was losgebarsten.
Bonustroef: van de Waal Afgedamde Maas
Ik noemde het zojuist al even, de Maas hier is ruim honderd jaar gelden afgedamd. Tot die tijd vloeiden de Maas en de Waal bij Woudrichem samen en gingen als Merwede verder. Doordat het waterpeil van de Waal vaak hoger was dan die van de Maas kon de Maas vaak haar water niet kwijt, wat leidde tot overstromingen. In 1883 besloot de regering daarom dat de Maas en de Waal voortaan gescheiden zouden worden van elkaar. Daarvoor werd de Maas door Cornelis Lely (die van de afsluitdijk en de naamgever van Lelystad) bij Well afgedamd en werd wel een rivier gegraven naar het Haringvliet (de Bergse Maas).
Eerder werden Maas en Waal bij Nieuw Fort Sint-Andries gescheiden, meer stroomopwaarts.
Het werk was in 1904 klaar. Niemand minder dan koningin Wilhelmina markeerde het moment met de onthulling van een gedenksteen. De steen met inscriptie staat er nog steeds en is inmiddels zelf een rijksmonument. We komen er langs met onze wandeling vanuit Woudrichem.
Sindsdien stroomt er geen maaswater meer door Rotterdam. Eigenlijk ligt Rotterdam dus helemaal niet aan de Maas en slaat de slogan “Manhattan aan de Maas” ook nergens meer op. Nou, misschien een héél klein beetje dan. Direct naast de steen ligt de Wilhelminasluis, die scheepvaart tussen Maas en Waal mogelijk maakt en wellicht af en toe mondjesmaat wat Maaswater uitspuugt.
Praktische informatie over wandelen bij Woudrichem en Slot Loevestein
- Lengte: 13,6 km (12,3 km wandelen, 1,3 met de veerpont), exclusief bezoek aan slot Loevestein.
- Startpunt: Parkeerplaats Stadshaven, Woudrichem.
- Check vooraf de mogelijkheden voor de veerdienst Woudrichem – Slot Loevestein bij Voetveer Woudrichem of Riveer. Let op: de veerdiensten zijn niet alle dagen van het jaar operationeel!
- Voor het bezoek aan slot Loevestein, check de website.
- Meer toeristische informatie over Woudrichem vind je op de website van Biesboschlinie.
Met een GPX-bestand wandelen bij Woudrichem
Loop je liever aan de hand van een gpx-bestand? Ook deze is te downloaden via de downloadknop hieronder.
Blijf op de hoogte
Zet nu je emailadres op mijn mailinglist! Af en toe ontvang je een emailtje van me met een overzicht van de nieuwste blogs. De updates komen uit wanneer het uitkomt, dus zeer onregelmatig. Een beetje zoals ik zelf ben dus. Je emailadres wordt alléén voor deze mailing gebruikt.
Plaats een reactie