Ontdek Baarle-Nassau en Baarle-Hertog met de dorpswandeling WOI-Verzetspad over de Eerste Wereldoorlog in dit grensdorp. De meest bizarre landsgrenzen ter wereld tref je in het Brabantse Baarle. Hier loopt de grens tussen Nederland (Baarle-Nassau) en België (Baarle-Hertog) op onnavolgbare wijze door het dorp, door straten en zelfs door huizen. Zo tijdens de lockdown pakt dat al raar uit, waar de winkels aan de ene kant van de straat gesloten zijn en aan de andere kant gewoon open.
Maar hoe zou dat hebben uitgepakt in de Eerste Wereldoorlog, toen België bezet was door de Duitsers en Nederland neutraal bleef? Dat kun je te weten komen door het wandelen van het WOI- Verzetspad. Deze interessante wandeling van ruim 4 kilometer gaat langs locaties die een rol speelden in de Eerste Wereldoorlog. Informatieborden brengen de geschiedenis tot leven. En ondertussen zie je meteen ook alle toeristische hotspots die je in Baarle gezien moet hebben. Kortom: een heel toffe manier van sightseeing in dit merkwaardige dorp.
>>> Samen met collega reisbloggers heb ik de mooiste grenswandelingen in één blog verzameld.
Over enclaves gesproken: waarom Baarle het meest bijzondere grensdorp van de wereld is.
Veel mensen denken dat Baarle een dorpje is waar toevallig de grens doorheen loopt. In werkelijkheid loopt de grens met een grote boog om het centrum van Baarle heen. Dat er ook in het centrum landsgrenzen zijn, komt doordat er Belgische enclaves liggen: stukjes België die volledig omringd zijn door Nederlands grondgebied.
Ingewikkeld, denk je? Nou, het is in het echt nog veel complexer. In de eerste plaats zijn het best wel veel enclaves: 22 Belgische enclaves in totaal. In de tweede plaats, en dat is uniek in de wereld, bestaan er binnen de Belgische enclaves weer een zevental Nederlandse subencalves. Een achtste Nederlandse enclave bevindt zich dan ook nog “gewoon” in België. En dan zwijg ik nog maar over het gehucht Castelré, een Nederlandse bijna-enclave.
Het WOI-Verzetspad: Baarle-Hertog en Baarle-Nassau in de Eerste Wereldoorlog.
Het kan haast niet anders, of deze bizarre landsgrenzen moeten een uitwerking hebben gehad in de Eerste Wereldoorlog. België was immers in staat van beleg en grotendeels bezet door Duitsland, terwijl Nederland neutraal bleef. Hoe ga je daarmee om als de landsgrens letterlijk door je huis heen loopt.
Het WOI-Verzetspad van Dodendraad.org vertelt je er de meest interessante verhalen over. Door je historische plekken in het dorp aan te wijzen. Door te beschrijven wat er gebeurde in de jaren 1914-1918 op een mooi vormgegeven routebeschrijving. Met informatiepanelen langs de route met prachtige oude foto’s. En door ingesproken verhalen die je via een QR-code kunt afspelen. En dat allemaal ook nog eens gratis.
Het pakket staat zo boordevol informatie, dat laat zich niet in een blogje als dit samenvatten. Zelfs niet in die veel te lange lappen tekst als de mijne. Maar ik ga er toch het een en ander over vertellen.
Baarle in oorlogstijd: bij welk leger moet ik me melden?
België was door Duitsland bezet tijdens de Eerste Wereldoorlog. Heel België? Nee. De Duitsers konden de Belgische enclaves niet in bezit nemen, zonder over Nederlands en dus neutraal grondgebied te gaan. Samen met enkele dorpen in West-Vlaanderen, die ook niet bezet waren vormden ze “Vrij België”, een land in oorlog. Baarle-Nassau viel onder Nederland en bleef dus neutraal.
Onder dienstplichtige jongeren leidde dat vaak tot discussie onder welke nationaliteit ze vielen. Vaak kozen ze voor het veiligere Nederlandse leger in plaats van het front in België. Een andere bijzonderheid is dat de jongens in de enclaves de hele oorlog lang werden opgeroepen voor de dienstplicht, terwijl dat voor de jongens in het bezette België niet gold.
Baarle Hertog als het centrum van de brievensmokkel
Familieleden in het bezette België mochten geen brieven schrijven naar de soldaten aan het front. Om het moreel bij de Belgische soldaten te breken werd alle post in België door de Duitsers gecontroleerd. Alleen het postkantoor in Baarle-Hertog niet. Het WOI-Verzetspad brengt je erlangs. Er ontstond dus al snel een mogelijkheid om alsnog brieven naar het front of naar de regering van Vrij België te bezorgen. Dit ging via Baarle, Den Haag en Engeland. Na een paar jaar liep 80% van de smokkelpost via dit postkantoortje.
>>> Bezoek ook eens het Schijnvliegveld De Kiek, een belevingsbos hier dichtbij waar de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog een nep-vliegveld hadden aangelegd.
Miet Pauw
Een van de brievensmokkelaars was Miet Pauw, die al op 16-jarige leeftijd hielp in het verzet. Aan het eind van de Eerste Wereldoorlog werd ze opgepakt. De wapenstilstand kwam voor haar net op tijd om een terdoodveroordeling te voorkomen. In de Tweede Wereldoorlog zat ze wederom in het verzet, werd opgepakt en gefusilleerd in het Mastbos bij Breda. Op de hoek tegen het oude gemeentehuis staat een monument voor haar.
De MN7, zendmast uit de Eerste Wereldoorlog op een Belgische enclave
Een ander groot wapenfeit uit de Eerste Wereldoorlog was de militaire zend- en afluistermast MN7. Deze installatie bestond uit een centrale mast van 40 meter en op alle hoekpunten een mast van 16 meter. Uiteraard stond Nederland het bouwen ervan niet toe om de neutraliteit te kunnen behouden. Desalniettemin werden alle onderdelen naar de enclave gesmokkeld zonder dat de Nederlanders iets in de gaten hadden. Ze hielpen zelfs mee de palen rechtop te zetten omdat ze dachten dat er een vluchtelingenkamp werd gebouwd.
De zendmast werkte uiteindelijk erg goed. Het werd gebruikt om berichten af te luisteren, maar bijvoorbeeld ook om de koers van zeppelins en duikboten te berekenen. De Duitsers konden er weinig tegen beginnen. De zendmast was precies tegen de grens gebouwd en bij een bombardement zouden er ook zeker bommen op Nederland zijn gevallen. En Duitsland was niet van plan de Nederlandse neutraliteit te schenden.
De wandelroute door Baarle voert langs een reconstructie van de zendmast.
Andere highlights in Baarle-Nassau en Baarle-Hertog
Behalve over de Eerste Wereldoorlog gaat de wandeling ook langs de toeristische highlights van Baarle-Nassau en Baarle-Hertog die iedereen gezien wil hebben. Wees dus niet bang dat je met het WOI-Verzetspad alleen maar bezig bent met de Eerste Wereldoorlog bij deze wandelroute. Nee hoor, je selfies op de hotspots komen niet in gevaar.
Grenspaal 214/215 in het centrum van Baarle
Van Vaals tot aan Cadzand-Bad is de gehele Belgisch-Nederlandse grens voorzien van gietijzeren grenspalen. Deze zijn allemaal voorzien van een nummer en het jaartal 1843, het jaar waarin de grens is vastgesteld en de paaltjes zijn geplaatst. Alleen hier in Baarle hebben ze zich niet aan grenspalen durven wagen. Met de vele grenzen zou dat ook fysiek onmogelijk zijn. Het hele dorp zou vol met palen staan.
Omdat Baarle het blijkbaar toch als een gemis ervaarde, is er uiteindelijk in 1976 alsnog een symbolische kopie van een echte grenspaal geplaatst. Het jaartal is niet 1843 maar 1198. Dit is het jaar dat het enclavesysteem ontstond: Hertog Hendrik I van Brabant (de stichter en naamgever van ’s Hertogenbosch) verkreeg grond van de heer van Breda om de graaf van Holland een loer te draaien. In ruil daarvoor kreeg de heer van Breda de nog onontgonnen delen rondom Baarle. Baarle-onder-Breda werd later Baarle-Nassau. De delen die onder de hertog bleven vallen werden Baarle-onder-Hertog genoemd. Ondanks talloze pogingen om dit enclave-puzzelstuk op te lossen, is het nooit gelukt en bestaat het dus nog steeds.
Om eerlijk te zijn, als fanatieke grenspalenverzamelaar haal ik een beetje mijn neus op voor deze nieuwerwetse kopie. De echte grenspalen zijn zoveel fascinerender en interessanter erfgoed. Maar allé, nu ik er toch ben gaat deze natuurlijk wel op de foto.
Het huis met twee huisnummers
Misschien wel de meest gefotografeerde voordeur van Nederland. Of is het de meest gefotografeerde deur van België? In Baarle geldt de regel dat de voordeur bepaalt bij welk land de bewoners horen. Dat gaat bijna overal goed. Behalve hier, waar de grens precies door de voordeur loopt. Daarom heeft het huis ook twee huisnummers, een Belgische en een Nederlandse.
Ook in dit huis speelde in de Eerste Wereldoorlog een incidentje af. De telegrafist van zendmast verbleef en werkte in dit huis. Nederland klaagde erover dat hij op neutraal Nederlands grondgebied werkte voor het Belgische leger. Door zijn schrijftafel en bed om te wisselen werd dat probleem echter effectief opgelost.
Het Belgische deel van het huis is overigens meteen ook de kleinste enclave ter wereld: slechts anderhalf huis en een beetje achtertuin groot. Je kunt er nog geen voetbalveld op aanleggen.
Praktische informatie over het WOI-Verzetspad in Baarle-Nassau en Baarle-Hertog
- Lengte: 4,2 kilometer
- Startpunt: Belgische gemeentehuis: Parallelweg 1, Baarle-Hertog (B)
- Parkeren: Kan het beste op de grote parkeerplaats De Loswal, zoveel mogelijk aan het einde.
- Eindpunt: Past. de Katerstraat 7, Baarle-Nassau (vlak bij de parking)
- Routebeschrijving (pfd) via Dodendraad.org.
- Meer informatie over het WOI-Verzetspad op de site van Visit Baarle
Het WOI-Verzetspad Baarle is onderdeel van Dodendraad.org
Het Verzetspad is een themawandeling door het dorp Baarle die hoort bij een aantal themaroutes rondom de vermaarde Dodendraad. De Dodendraad was afbakening langs de gehele Nederlandse grens die de Duitsers hadden aangebracht om de vluchtelingenstroom uit België te stoppen en spionage tegen te gaan. De afbakening stond onder een dodelijke spanning van 2000 volt.
Op meerdere plekken zijn de laatste jaren grotere of kleinere reconstructies van de Dodendraad gebouwd, ook hier in Baarle. Deze kun je vinden net over de grens ongeveer 5 kilometer uit het centrum van Baarle. Behalve het Verzetspad is er ook een Dodendraadroute van 38 kilometer voor met de fiets en Dodendraadpad van 3,3 kilometer. Beiden ook met informatieborden en geluidsfragmenten. Een andere plaats waar een deel van de dodendraad is gereconstrueerd is Neeritter. De wandelroute vanuit Neeritter over Heioord komt er langs.
Alle informatie, routes, geluidsfragmenten en nog heel veel meer achtergrondinformatie tref je op de website Dodendraad.org.
Plaats een reactie