De kerk staat er niet meer, de kenmerkende toren nog wel: Eagum is een miniem gehucht, maar ook het Middelpunt van Friesland. Daar moet ik meer van weten. Dus tijdens mijn trip door de Noordelijke provincies breng ik ook een bezoek aan dit bijzondere plekje.
Het blijkt één van de bijzondere stukjes Nederland, die ik micro-hotspot noem. Fantastisch om even te zijn. Even gezien te hebben. Even rond te hangen. Er is niet echt heel erg veel te zien. Heel veel langer dan een kwartier of een klein half uurtje zul je als gewone toerist hier niet doorbrengen. Het zijn vooral de vele verhalen die het bijzonder maken. En juist daarom bezienswaardig.
Het gehucht Eagum
Eagum is een minuscuul gehuchtje een paar kilometer onder Leeuwarden. Er wonen in Eagum zo’n vijfentwintig mensen in een zestal boerderijen. Je kunt er met de auto komen en dat is al heel wat. Het ligt namelijk ingeklemd tussen drie polders, waar die ene weg zich tussendoor manoeuvreert.
Het is er ultiem rustig en uitgestrekt. Een groepje zwanen in het grasland en dan heb je de bedrijvigheid hier ook wel gehad. Wie zich het middelpunt van Friesland had voorgesteld als een levendig centrum, komt bedrogen uit. Eagum heeft meer weg van het middelpunt van een orkaan; hier heerst absolute rust en hier blijft alles ogenschijnlijk altijd hetzelfde.
In het Nederlands heet het plaatste Aegum, in het Fries Eagum. Om het eenvoudig te houden. Maar omdat dit het centrum van Friesland is, houd ik het op Eagum. Voor de trotse Friesen is dit dus ook meteen het centrum van de wereld. Het gehucht zelf heeft niet echt een centrum. Maar wel een opvallende toren. Het eigenlijke middelpunt ligt er drie stappen naast. Of, zoals een oud Eagums versje begint: “Eagum leit mids yn’e wrâld, trije trêden fan de toer, dêr is it middelpuntsje”.
De kerk en kerktoren van Eagum
De toren zelf is erg oud. Dertiende-eeuws waarschijnlijk. In ieder geval van voor de reformatie en dus katholiek. De toren had toen nog een spitse top, maar die is toen de protestanten het gebouw overnamen soberder gemaakt tot een zadeldakje.
Het is een kerktoren, maar de kerk is verdwenen. De oorspronkelijke kerk was zo bouwvallig geworden dat er in 1777 een nieuw kerkgebouw tegen de oude toren werd gebouwd. De “eerste steen” in de toren getuigt er nog van. Toch bleek een hele kerk te duur voor het kleine dorp. In 1838 werd de kerk afgebroken. De stenen werden gebruikt voor een kroeg elders in Friesland. Kwestie van prioriteiten, denk ik. De toren bleef alleen achter.
Ik heb een afspraak met meneer Van der Hem, die al zijn leven lang hier in Eagum woont. Hij weet me van alles over de toren te vertellen en hij heeft de sleutel. Waar normaal de deur gesloten blijft, mag ik naar binnen. En dat is fijn, want ook de binnenkant van de toren vertelt een aantal bijzondere verhalen.
Een bezoek aan Eagum of de toren van Eagum kun je combineren met een wandeling door het Nationaal Park De Alde Feanen, minder dan twintig autominuten verder.
Binnen in de toren van Eagum
Verwacht geen stevige trap in de toren. Er staan wat losse ladders van het type die glazenwassers niet meer mogen gebruiken van de Arbowet. Klim je die omhoog, dan kom je aan bij een tweetal klokken. De kleine klok is, net als de toren, dertiende-eeuws. Vroeger werd deze klok vergezeld van een grotere klok uit de veertiende eeuw.
Beide klokken werden in de Tweede Wereldoorlog, samen met historische klokken uit andere kerken, opgeborgen in Giethoorn. De kleine kwam na de oorlog terug, de grote is nooit meer teruggevonden. Nu hangt er een nieuwe klok uit 1958 naast het oudje.
Twee koninklijke versjes op de balken van de toren van Eagum
Op de begane grond staan in de balken twee versjes in het Fries. Eén uit 1890 ter gelegenheid van het overlijden van koning Willem III. Het gaat over het feit dat in heel het land de klokken op hetzelfde moment luidden als eerbetoon, maar hier in Eagum niet. Men was Eagum vergeten te informeren. Ook het tweede gedichtje gaat over het niet luiden van de klokken bij een koninklijke gebeurtenis. Het gaat over de inhuldiging van koningin Juliana in 1948. Ook toen luidden de klokken van Eagum niet, maar ditmaal doordat de klokken nog niet terug waren na de oorlog.
Het kerkhof bij de toren
Bij de toren van Eagum ligt een kerkhof, dat nog altijd wordt gebruikt. Precies op de plaats waar vroeger het kerkgebouw stond liggen nu diverse graven. Van de Hem vertelt me dat het eigenlijk een “doodgewone” begraafplaats is. Je betaalt grafrechten en na verloop van tijd worden de graven geruimd om plaats te maken voor nieuwe graven. Ook zeer oude graven worden geruimd, tot zijn teleurstelling.
Twee zeer oude grafstenen lijken die dans te ontspringen. Toch enige historische behoudzaamheid, hoop ik. Maar Van der Hem laat mijn hoop uiteenspatten. Deze twee mensen zijn van adel en hebben de grafrechten bij hun overlijden voor eeuwig afgekocht. Dat wil zeggen, tot de grafstenen spontaan uit elkaar vallen door erosie. Ook dan zullen deze twee graven worden geruimd.
Opvallend is dat er veel mensen begraven liggen die niet meer in Friesland woonden, maar hier wel begraven wilden worden. Vanuit alle uithoeken van de wereld. Je kunt de Fries wel uit Friesland halen, zolang hij na zijn dood maar terug kan keren.
Eén graf, of eigenlijk een monumentje, staat net buiten het kerkhof. Ook dat is een bijzonder verhaal. Het is Hylke Abe van der Slooten die in 2017 op 30-jarige leeftijd overlijdt. Hij wil én graag begraven worden op dit kerkhof waar ook zijn grootvader begraven is, én hij wil graag een levensboom op zijn graf laten groeien. Maar een boom op het kerkhof is niet toegestaan. Uiteindelijk wordt een boom opgekweekt vanuit zijn as en hier, naast het kerkhof geplant. “Vier het leven” staat er rondom de boom.
Ontgroening van studenten
De studentenvereniging Frisia, een bittergenootschap binnen Vindicat dat alleen toegankelijk is voor geboren mannelijke Friesen, kwam hier tot voor kort voor het hoogtepunt van de ontgroeningen. Door het achteroverslaan van drie borrels en trouw te zweren aan de vereniging, werden de aspirant-leden toegelaten tot de club. Niet-alcoholisten mochten desgewenst kiezen voor het nat van een blik augurken.
Het moet een hoogtepunt van het jaar geweest zijn voor de Eagumers. Ladderzatte studenten die met de bus hiernaartoe gebracht werden en niet zelden in de sloot belandden. Of die keer dat de studenten graag wilden leren hoe een melkmachine werkt. Van der Hem moet er nog om schaterlachen als hij zich herinnert hoe hij aan een student vertelde dat je met je duim de zuigkracht kunt voelen. In het Fries lijken de woorden “tomme” en “tonge” nogal op elkaar, wat tot een hilarisch misverstand leidde.
Overigens, zo wilde Van de Hem nog wel kwijt, hebben de studenten zich altijd voorbeeldig gedragen. Nooit vernielingen en nog geen kroonkurk aan afval bleef achter.
Echt het Middelpunt?
De gedenksteen voor het middelpunt is een creatie van de vereniging uit 1972. Het middelpunt bevindt zich hier 7 hanestappen van de toren, staat erop te lezen. En hoogstwaarschijnlijk is het idee dat dit het middelpunt van Friesland is ook een bedenksel van de studenten. Er lijkt in elk geval geen aanwijzing dat dit echt het geografische middelpunt van Friesland is, laat staan van de wereld. Maakt dat wat uit? Als je wilt geloven dat dit het middelpunt van Friesland is, dan is dat zo. En als je het niet gelooft, dan reken je het zelf maar na. Want dat is hoe het oude Eagumse versje eindigt: “dy’t it net leauwe wol, kin it neitrêdsje”
Ook over de juiste het Middelpunt van Nederland kun je discussiëren. Eén van de dorpen die claimen het geografisch middelpunt van Nederland te zijn is Lunteren, waar je in elk geval veel bezienswaardigheden aantreft.
Praktische informatie over de Toren van Eagum
- De toren en het kerkhof staan in het gehucht Eagum, Wybrensdyk 1. Je ziet de toren vanzelf als je de Eagum nadert.
- De toren kun je niet bezichtigen, het kerkhof is wel toegankelijk. Aan de toren hangt een folder met informatie.
- Meer informatie over de toren vind je bij de Monumentenstichting Boarnsterhim
Plaats een reactie