Een heel grote bal in een slootje bij Lochem, zo kun je het kunstwerk Energy oneerbiedig beschrijven. Het ligt in een waardeloos stukje grond langs een brug over een kanaal. Op het eerste gezicht een stukje restgroen waar geen andere bestemming voor gevonden kon worden. Op deze plek verwacht je niet meteen één van de bepalende naoorlogse kunstwerken in de openbare ruimte. En toch staat dit plekje op de lijst met Nederlandse Sleutelwerken. Energy, van Shlomo Korèn ligt hier verscholen onder het talud opvallend te wezen voor wie Lochem in- of uitrijdt.
Een reststukje groen onder het talud
Eerst iets over het plekje zelf, want dat heeft ook zeker een bijzondere geschiedenis. In 1992 werd de randweg rond Lochem aangelegd en als gevolg daarvan moest de 60 jaar oude Exelsebrug worden aangepast. Waar die eerst schuin over het kanaal lag, werd deze nu 65 meter verplaatst, gedraaid en verhoogd.
Door het verplaatsen kwam de grond hier vrij. De provincie besloot Lochem een geschenk te geven en dat werd een kunstwerk van Shlomo Korèn (1932-2013), een in Duitsland geboren Israëlische beeldhouwer, die in 1960 tijdens een Europese rondreis in Amsterdam is blijven plakken. Hij had eerst grote plannen. Letterlijk, want hij wilde hier de hoogste berg van Nederland maken. Maar dat werd een wel erg duur cadeau voor de provincie. En dus besloot hij hier een kunstwerk te maken met een labyrint en een grote bal. In 1994 was het werk gereed.
Het kustwerk Energy in Lochem, een labyrint en een bal
Energy is de naam van het kunstwerk, maar het staat ook bekend als “Labyrint”. Niet verwonderlijk, want Energy in Lochem is namelijk een groot, maar niet heel ingewikkeld, labyrint. Het bestaat uit een kanaaltje, of eigenlijk een sloot, die zich spiraalvormig naar binnen krult. Het vierhoekige geheel heeft de geometrische vorm van een vlieger van 100 meer breed en 110 meter lang. (Sleutelwerken noemt het trapeziumvormig, maar dat is het niet omdat het niet twee evenwijdige zijdes heeft.) Langs het water liggen twee wallen van gras. Eén ervan is bereikbaar vanaf de kant en daarover kun je meewandelen tot in de kern van het labyrint. De andere is ook bereikbaar maar alleen via wat smalle balkjes.
De grote zilveren bal van Energy in Lochem
In het midden drijft een gigantische zilverkleurige bal van 4 meter doorsnede. De grootte van de bal is bewust gekozen: zo groot dat ie goed te zien is vanaf de brug. De bal ligt soms stil en soms drijft ie langzaam met de wind mee is. Het is telkens een verassing waar je de bal aantreft als je naar Energy gaat kijken of er toevallig langsrijdt. En als je per se wilt weten “wat de kunstenaar met zijn werk bedoeld heeft”, dan zou dat het continue proces van verandering zijn wat je hier dus kun ervaren.
Maar ik hou het liever bij mezelf en bemerk dat de bal een onweerstaanbare aantrekkingskracht op me uitoefent. Ik wil hem van dichtbij zien en kijken of ie stil staat of beweegt. Ik wil hem even aanraken en een klein duwtje geven en zien wat er gebeurt. En ik ben ondertussen verbaasd aan het zijn over mezelf, dat ik zo gebiologeerd met een grote zilveren bal bezig ben.
Actie en reactie
Ik ben niet de enige op wie de bal toch aantrekkingskracht uitoefent. Ik raakte met een voorbijganger in gesprek die hier vaak komt. Deze meneer uit Lochem vertelde me dat ze ooit geprobeerd hebben de grote bal uit het water te trekken. Met een touw om de bal en een auto voor de nodige kracht. Het is ze niet gelukt. Telkens als de bal er bijna uit was, ontglipte hij en rolde weer vrolijk terug het water in. Hij vertelde ook dat de plaatselijke jeugd er een klein gaatje in geboord heeft. Niet heel groot, maar groot genoeg dat de bal zich langzaam vult en na verloop van tijd steeds dieper komt te liggen. Vandalistische jeugd van tegenwoordig.
Laat er geen misverstand over bestaan, ik vind dat je nooit of te nimmer kunst mag beschadigen. Zeker als het openbare kunst is en dus niet jouw bezit. Maar aan de andere kant… Goede kunst hoort een reactie uit te lokken. Kunst die geen reactie uitlokt is impotent. Het is in die zin een compliment dat Energy nog altijd de inwoners van Lochem bezighoudt.
Een ander sleutelwerk op een onooglijke plek is de Landingsbaan voor buitenaardse culturen, in Houten.
De locatie van Energy in Lochem
Energy heet zo vanwege de beweging van de bal en glinstering van het licht. Toeval of niet, direct aan de andere kant van de weg ligt tegenwoordig een zeer groot zonnepark van 9,5 hectare met meer dan 21000 zonnepanelen. Hier wordt duurzame energie opgewekt vergelijkbaar met het jaarverbruik van 2700 huishoudens. Zo bekeken is dit nu dus een heel toepasselijk plekje voor Energy.
De meningen zijn verdeeld of Energy in Lochem nou juist wel of niet op de juiste plek ligt. Het plekje zelf, daar zal iedereen het dan wel mee eens zijn, is niet het schoonste plekje van Nederland. Langs een industrieterrein en naast drukke verkeersweg, wat verborgen onder het talud. Persoonlijk vind ik het wel wat hebben. Soms zijn het juist dit soort lelijke plekken die zich lenen voor een kunstwerk als dit.
Maar wie ben ik. Echte kunstkenners vinden de plek vooral achterhaald en een uitvloeisel van de jaren ’80 waarin kunst op elke locatie verheffend moet zijn. Geforceerd symbolische betekenis geven aan restruimte zonder uit te gaan van het karakter van het gebied, zo wordt het genoemd op de website DHAPS. Het zou beter passen in een Chinese tuin of een andere serene omgeving. Dat mag zo zijn, maar tegelijkertijd zou Energy dan een stuk elitairder worden. En ontneem je de inwoners van Lochem hun vertrouwde beeld bij het binnenkomen van het dorp. Ik woon er niet, maar ik zou me zeker gaan hechten aan de terugkerende onzekerheid die oplost als sneeuw voor de zon als je komt aanrijden: “Ah! Daar ligt ie dus vandaag”.
Energy in Lochem bezoeken
Hoe kom je er, bij die grote bal in Lochem? Voor een vluchtige blik op Energy is het eenvoudig navigeren naar Lochem en zorgen dat je via de randweg N346 het Twentekanaal oversteekt. En dan op het juiste moment even uit het raam kijken (kom je vanuit het noorden, kijk dan naar links na de brug, vanuit het zuiden naar rechts vóór de brug).
Maar wil je hier even rondlopen, dan moet je ergens je auto neerzetten. Dichtbij legaal parkeren is nog niet zo eenvoudig. De Kanaaldijk waar het kunstwerk aan ligt, is verboden voor auto’s. Al staat er “bestemmingsverkeer uitgezonderd” onder, ik heb er zelf voor gekozen om een stukje verderop te parkeren en hiernaartoe te lopen. Ik bereik dit soort land art het liefst per voet. Parkeren langs de weg kan ter hoogte van de Larenseweg 20 in Lochem. Vanaf daar is het 1 kilometer lopen naar Energy. Onderweg steek je de Berkel over.
Blijf op de hoogte!
Zet nu je emailadres op mijn mailinglist! Af en toe ontvang je een emailtje van me met een overzicht van de nieuwste blogs. De updates komen uit wanneer het uitkomt, dus zeer onregelmatig. Een beetje zoals ik zelf ben dus. Je emailadres wordt alléén voor deze mailing gebruikt.
Plaats een reactie