Op de grens van Nederland en België tref je geregeld grenspalen aan. Ik kom ze vaak tegen tijdens wandelingen. Maar nog vaker zie ik ze dicht bij huis. Ik woon namelijk in een grensgemeente en in de directe omgeving staan er zoveel dat ze me nauwelijks nog opvallen. En toch hebben de grenspalen een erg interessante geschiedenis. En zo begon een wat obscure hobby: grenspalen verzamelen.
Kijk ook naar het overzicht van alle door mij gefotografeerde grenspalen in Limburg, naar het overzicht van “mijn” grenspalen in Noord-Brabant en naar de grenspalen in Zeeland..
Wandelen langs de grenspalen
De leukste manier om grenspalen te fotograferen is toch wel te voet. Vaak is dit ook de enige manier, want ze staan lang niet altijd langs een begaanbare weg. Denk niet dat je ze zomaar kunt vinden. Heel veel grenspalen staan weliswaar op zichtbare plaatsen, maar lang niet allemaal. Als je verslagen van andere grenspaalverzamelaars leest, zie je dat men regelmatig naar dezelfde terug plaats terugkeert omdat ze hem nog niet gevonden hebben. Zelfs in mijn directe omgeving heb ik nog niet alle grenspalen gevonden. Soms staan ze op privéterrein. Soms staan ze diep in de bossen verborgen. Wat ook vaak voorkomt is dat een grenspaal midden in het land staat. ’s Winters geen probleem, maar ’s zomers niet te vinden tussen het hoge maïs.
Digitale kaart met alle grenspalen
Wil je zelf ook op grenspalensafari, zorg dat je weet waar de palen ongeveer staan. Zomaar naar de grens rijden en op goed geluk proberen een paal te spotten is een manier, maar prettiger is het als je een kaart hebt waar de palen en nummers op vermeld staan. De palen staan op topografische kaarten van 1:50.000 en 1:25.000, maar als je die voor de hele grens wilt kopen ben je erg veel geld kwijt.
Wil je een digitale kaart met alle grenspalen? Dan is dit gpx-bestand het handigste hulpmiddel. Importeer het bestand in je eigen wandelapp en je hebt alle locaties makkelijk bij de hand. Het bestand is wel enigszins gedateerd. Zo staat grenspaal 125 aan de Nederlandse zijde die pas in 2004 geplaatst is er niet op. Ook staan de grenspalen bij het Zwin die onlangs verplaatst zijn naar de naastgelegen dijk nog op de oude locaties. Maar de meeste palen kun je zo heel eenvoudg vinden.
Of kijk bij het overzicht van de door mij bezochte grenspalen, inclusief coördinaten en een kaartje per grenspaal. Op dit moment alleen nog voor Limburg, maar binnenkort volgen ook de andere provincies.
Grenswandelingen
Je kunt afzonderlijke wandelingen uitkiezen die langs de grens lopen. Vaak liggen er prachtige natuurgebieden in de grensstreek (landsgrenzen lopen meestal niet door de grote stad), dus een straf is het zeker niet. Ik heb samen met collega-reisbloggers een overzicht gemaakt van de mooiste wandelgebieden op of net over de landsgrens.
Een aantal wandelingen is bij uitstek geschikt voor het vinden van grenspalen:
- Trage Tocht Slenaken
- Trage Tocht Plateau Hageven
- Rondwandeling vanuit Epen,
- Grenswandeling vanuit Thorn
- Het Zwin in Zeeuws Vlaanderen.
- Rondom Meers en Woodhenge,
- Wijffelterbroek bij Stramproy
- Het monumentendorp Neeritter
- De Sint Pietersberg
- Reusel en de Brandtoren
Wil je veel grenspalen tegenkomen tijdens een wandeling, denk dan eens aan het Grenslandpad. Dit Lange Afstand Wandelpad (LAW) volgt zoveel mogelijk de grens vanuit Sluis in Zeeland tot aan Thorn in Midden-Limburg. Je komt dan veel, maar zeker niet alle palen tegen. Het Grenslandpad houdt bij Thorn al op, dus het grootste deel van de Limburgse grens mis je dan nog.
Een beter alternatief is het nieuwe NederRandpad, een wandelroute die de randjes van het vasteland van Nederland langsloopt. Deze route wijkt nergens meer dan 5 kilometer van de grens af en laat je zodoende veel grenspalen zien. Het NederRandpad is geopend op 30 april 2022 en vooralsnog alleen beschikbaar als gpx.
De grenspalen, hoe zien ze eruit?
Je bent wel even zoet als je alle grenspalen wilt verzamelen. Hoeveel er nu precies zijn is niet bekend. In 1843 is besloten om er 388 te plaatsen, genummerd van 1 tot 364. Op sommige punten waar de Maas de grens vormt, staan er twee palen, één aan de Nederlandse en één aan de Belgische kant. Later zijn er extra palen geplaatst aan het einde, omdat er door inpoldering een stuk land, en dus een stukje grens, bijkwam. Ondertussen zijn er ook wat palen zoekgeraakt en hier en daar nog een extra bij gezet. Waarschijnlijk zijn het er nu iets meer dan 400.
De palen zijn van gietijzer en wegen 372 kilogram. Elke paal is voorzien van de Belgische Leeuw aan de Belgische zijde en de Nederlandse Leeuw met zwaard en pijlen aan de andere kant. En elke paal heeft een nummer. De nummers lopen op vanaf grenspaal nummer 1 bij het Drielandenpunt in Vaals, tot 369 in Zeeuws Vlaanderen. Op bijna alle palen staat het jaartal 1843. Alleen in Zeeuw-Vlaanderen zijn er 7 grenspalen met een later jaartal, die zijn geplaatst na inpoldering.
De Belgisch Nederlandse grens is 458 kilometer lang. Gemiddeld liggen de palen dus ruim een kilometer uit elkaar. Tussen de palen in liggen grensstenen als extra markeringen. Deze zijn van hardsteen en kleiner dan de grenspalen. Echte fanatieke grenspaalverzamelaars zoeken ook deze stenen op.
Een kleine historie over de grenspalen
Nadat Napoleon verslagen werd, werden in 1815 Nederland, België en Luxemburg één land. Dat was niet voor lang, want al in 1830 verklaarde België zich onafhankelijk. Koning Willem I probeerde een jaar later zijn gezag te herstellen met de Tiendaagse Veldtocht, maar dat liep voor hem uit op een fiasco. Er volgde een wapenstilstand die maar liefst 8 jaar duurde . Uiteindelijk werd in 1839 in London het Vredesverdrag opgesteld, waarmee België een onafhankelijk land werd.
In de vier jaar die volgden werd onderhandeld tussen beide landen hoe de grens precies zou lopen. Pas op 8 augustus 1843 werd het grensverdrag gesloten dat de grens exact bepaalde. Tegelijk werd het vervaardigen van de grenspalen openbaar aanbesteed. De opdracht voor de grenspalen werd gegund aan een bedrijf uit Luik, dat dat voor 10.489,50 gulden wilde doen. De grensstenen werden voor een bedrag van 4.725 gulden vervaardigd door een bedrijf uit Maastricht.
Enkele wetenswaardigheden over Nederlands-Belgische grenspalen
Grenspaal 1
Grenspaal nummer 1 staat bij het Drielandenpunt. Grappig genoeg staat deze eerste grenspaal al direct niet op de grens zelf, maar daar 50 meter vandaan. Deze grenspaal staat op het topje van de Vaalserberg, het hoogste punt van Nederland. Naast grenspaal 1 staan twee oude grenspalen die ooit wel op het echte drielandenpunt hebben gestaan.
Om het nog iets complexer te maken, het hoogste punt van Nederland ligt ook niet echt op het hoogste punt van Nederland. In 2014 bleek dat eigenlijk 60 meter verderop te ligen. Los nog van het gegeven dat het echte echte hoogste punt van Nederland op Saba ligt, omdat Saba sinds 2010 onderdeel van Nederland is.
Grenspaal 125 pas na 166 jaar geplaatst
Ter hoogte van Stevensweert vormt de Maas de grens tussen België en Nederland. Overal langs de Maas staan twee palen, een aan de Nederlandse oever en een aan de Belgische kant. Om een of andere reden was dat lange tijd niet het geval bij Grenspaal 125. Hier stond alleen een paal aan de Belgische kant. Ook in de documentatie van 1843 staat geen vermelding van een paal aan de Nederlandse kant, dus het lijkt hier niet om een fout te gaan.
Desalniettemin besloot men in 2004 om na 166 jaar alsnog een grenspaal te plaatsen. Toch lijkt er iets mis gegaan te zijn met het gieten ervan, want delen ervan zijn niet goed uitgevoerd en de cijfers zijn van een ander lettertype. De grenspaal aan de overkant (enkele foto’s hierboven) is overigens in 2017 nog herplaatst, nadat de meeste grindwerkzaamheden hier gestopt waren. De paal stond eerst dicht tegen de maas aan, maar is nu boven op de dijk geplaatst. Daar is ie beter beschermd tegen het water (maar wel vatbaarder voor de vogelpoep, zo te zien).
Grenspaal 184 maar liefst twee keer gestolen
Je houdt het niet echt voor mogelijk, maar in 2005 is grenspaal 184 gestolen. Hoe de dieven de 372 kilogram wegende paal, die middenop de heide van Plateaux Hageven stond, hebben meegenomen is een raadsel. Medewerkers van een fabriek in Maarheeze vond de paal een maand later terug voor de deur van het bedrijf, ingepakt in groen plastic. In november werd de paal herplaatst, zoals de wet voorschrijft.
Binnen een jaar was de paal echter alweer gestolen. Ditmaal werd hij niet meer teruggevonden. De daders van beide diefstallen zijn nooit gepakt. Waarom juist deze paal populair was bij het dievengilde is ook onbekend, maar mogelijk hangt heeft het te maken met het feit dat in de paal nog kogelgaten uit de Tweede Wereldoorlog zichtbaar waren.
Herplaatsing van de paal liet vervolgens 8 jaar op zich wachten. In 2014 werd uiteindelijk een nieuwe paal, dus ook zonder de kogelgaten, geplaatst. Ditmaal stevig verankerd tegen mogelijke dieven.
Eigenaardigheden van grenspaal 246
Grenspaal 246 heeft een wat apart verleden. Deze paal is namelijk honderd jaar lang begraven geweest. De reden is dat men een weg wilde aanleggen, en de paal zou precies in het midden van de weg terecht komen. De oplossing was simpel: de grenspaal laten zakken tot onder het maaiveld. Even dacht men eraan om de paal zichtbaar te houden door er een metalen rooster boven te plaatsen, maar dat vond men te duur. Hij werd dus gewoon ingegraven.
Honderd jaar later, in 2004, hebben ze een nieuwe paal geplaatst, naast de weg. Hij staat dus eigenlijk niet op de grens, maar bijna twaalf meter daarnaast. Wat er precies met de oude paal gebeurd is, is niet bekend. In 1965 is vastgesteld dat de paal nog onder de weg aanwezig was, maar in de veertig jaar daarna is de paal verdwenen.
Dodendraad uit WO I
De Nederlandse-Belgische grens had in de Eerste Wereldoorlog een wrang tintje. België was bezet door Duitsland, maar Nederland was neutraal. Veel Belgen wilden daarom vluchten naar het Noorden. Op de vluchtelingenstromen in te dammen hebben de Duitsers langs de hele grens een versperring aangelegd met metalen draden, met daarop 2000 Volt stroom. Op enkele plekken langs de grens kun je nog overblijfselen van de zogenoemde Dodendraad aantreffen, bijvoorbeeld bij Neeritter/Molenbeersel en bij Hamont-Achel.
Geen grenspalen in Baarle (Nassau/Hertog), of toch?
Het dorp Baarle Nassau (NL) of Baarle Hertog (B) staat bekend als dé grensgemeente van Nederland. Dit dorp ligt echter helemaal niet aan de grens, maar ligt volledig in Nederland. Wel zijn er heel veel kleine Belgische enclaves en dus zijn hier wel grenzen. Toch staan hier geen grenspalen. Hoe zit dat?
In 1843, toen de grens vastgesteld werd, had men de kwestie Baarle nog niet opgelost. En dat heeft ook nog heel erg lang geduurd, voordat men het hier eens was over de grens. Pas in 1995 (ja, NEGENTIEN-vijf-en-negentig) zijn de grenzen hier officiële staatsgrenzen geworden, nadat men er in 1974 overeenstemming over had bereikt.
De grenzen in Baarle zijn echter zo complex dat het onmogelijk zou zijn om op alle hoekpunten een paal neer te zetten. Het zouden er gewoon veel te veel worden. Langs de “normale” landsgrens even ten zuiden van Baarle staan ook geen grenspalen. Op de kaart met grenspalen bovenaan is deze gap duidelijk zichtbaar. Wel heeft men in 1976 een kopie van een grenspaal in het centrum van Baarle geplaatst. Op deze grenspaal staan de nummer 214 en 215, omdat deze paal daartussen valt. Als jaartal staat er 1198 op, het jaar waarin dit bijzondere enclavegebied is ontstaan. In mijn blog over het WOI-verzetspad in Baarle lees je alles over de grensperikelen tijdens de Eerste Wereldoorlog.
Andere websites over de grenspalen
Hoe obscuur de hobby ook is, je bent echt niet de enige. Naast mijn eigen website zijn er andere grenpaal-fanaten, dus hun grenspalenverzameling online tonen.
- Een van de eerste websites over grenspalen is Grenspalen.nl van Eef Berns. Hij heeft voor alle grenspalen bijgehouden waar deze gevonden zijn met een kopie van het stukje kaart. Nadeel is dat deze gefotografeerd zijn in de periode 1992-1998. Het kan dus zijn dat de situatie nu heel anders is. Dat vond hij blijkbaar zelf ook, en daarom heeft hij alle palen nogmaals bezocht. Dit keer staan ook de exacte coordinatern erbij. En je kunt zijn wandeling zelfs volgen met een gpx-bestand.
- Van recenter datum zijn de vondsten van Peter Dirven op grensmarkeringen.be, ook met een duidelijk kaartje erbij. Op deze site tref je ook erg veel interessante achtergrondinformatie aan.
- De vorige twee website zijn behoorlijk verouderd en een beetje internet 1.0. Dat ligt anders bij Peter Gorissen die op www.dorpstraat21.nl/grenspalen/ zijn vondsten toont. Hier vind je niet alleen een kaartje, maar soms zelfs een google Maps locatie. Grootse nadeel is dat deze site alleen de Limburgse grenspalen in kaart heeft gebracht.
- Tenslotte mag niet onvermeld blijven de site van Aafko Tuin. Hij deelt hier al zijn foto’s, maar ook erg veel oude documentatie zoals krantenknipsels, offertes en processen verbaal. Erg interessant! Aafko Tuin heeft ook uitgebreide en gedetailleerde documentatie geschreven over de Limburge palen.
Andere grenspalen
Mocht je nu niet heel dicht bij de Belgisch-Nederlandse grens wonen, dan kun je nog steeds grenspalen verzamelen. Ook langs de grens met Duitsland staan grenspalen. Of je kiest ervoor om provinciegrenzen af te lopen, want ook daar zijn veel grenspalen te vinden. Ook rondom oude landgoederen zijn vaak nog grensmarkeringen te vinden. Deze binnenlandse afbakeningen zijn vaak wel minder structureel onderhouden, maar voor de liefhebber is er genoeg te ontdekken.
Tenslotte kun je ook op zoek naar historische palen, die oude grenzen afbakenen. Het mooiste voorbeeld dat ik ken is toch wel het Grenspaal de Oude Meulenstat (pdf). Al in de 16e eeuw stond hier een grenspaal. Nu staat er een vervangend exemplaar uit de 18e eeuw op de grens van Limburg en Noord-Brabant. Na de vrede van Munster was dit ook de landsgrens: tussen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en de Zuidelijke Nederlanden die onder Spaans bewind bleven. De door mij beschreven wandeling over de Hugterheide leidt je erlangs.
Blijf op de hoogte!
Zet nu je emailadres op mijn mailinglist! Af en toe ontvang je een emailtje van me met een overzicht van de nieuwste blogs. De updates komen uit wanneer het uitkomt, dus zeer onregelmatig. Een beetje zoals ik zelf ben dus. Je emailadres wordt alléén voor deze mailing gebruikt.
Wat een leuk idee om langs grenspalen te wandelen! Ik had er nog nooit van gehoord tot ik het Pieterpad liep en daar ook een paar grenspalen zag (die loopt langs de grens met Duitsland). Dank voor de tips, ik ga zeker een paar van deze wandelingen op mijn lijstje zetten 🙂
Klopt, je hebt ze ook langs de grens met Duitsland, en eigenlijk overal in Europa. Ik vind de Belgisch-Nederlandse gietijzeren palen wel veel mooier dan die langs de Duitse grens, eigenlijk.
Wat leuk om te weten dat er zoveel grenspalen tussen Nederland en België zijn en dat er wandelroutes rondom die palen gemaakt zijn! Ik had geen idee, maar ik kom ze in Groningen dan ook niet echt tegen 🙂
Nou in Groningen heb je dan weer grenspalen tussen Nederland en Duitsland, maar die zijn eigenlijk niet zo mooi als deze gietijzeren exemplaren 😉
Hallo Marko, als mede-grenspalen-fetisjist vind ik het leuk om op je site terecht te komen.
Afgelopen dagen hebben we gewandeld in de buurt van Overslag waar heel veel grenspalen staan.
Een leuk weetje: er bestaat ook een grenspaal 307a. Die staat tussen 307 en 308 op de plek waar de grens de Traktaakweg (N62) kruist. In plaats van 1853 staat er het jaartal 2000 op, blijkbaar is hij toen geplaatst. Op deze site zie je hem bijvoorbeeld ook vermeld: https://ator0051.home.xs4all.nl/Grenspalen/300-309.htm
En ik kan het niet laten, een kleine correctie … op jouw kaartje klopt de lokatie van grenspaal 293 niet precies. 293 staat tegen het beekje, ongeveer halverwege tussen waar je hem nu hebt getekend, en paal 294. Op deze kaart: https://topotijdreis.nl/kaart/1995/@52727,359692,11
zie je dat op de lokatie waar jij gp 293 hebt gezet, een grenssteen moet staan. Eigenlijk is dat niet logisch, want je zou de palen verwachten op plaatsen waar de grens een knik maakt. Ik heb gp 293 op de foto gezet maar de grenssteen ligt midden in de rimboe, die ben ik maar niet gaan zoeken.
Succes met je site!
Hoi Paul, altijd leuk om nieuwe grenspaalfanaten te ontmoeten! Van paal 307a wist ik niet, inderdaad een leuk weetje. Heel veel palen hebben zo hun eigen verhaal. Bij Stramproy/Molenbeersel heb je grenspaal “154 bis”. Ik heb geprobeerd te achterhalen waarom, maar nog geen antwoord op gevonden .
Het klopt dat de kaart erg gedateerd is. Sommige palen staan (inmiddels) op wat andere plekken en sommige palen ontbreken zelf. Het is overigens niet mijn eigen kaart, deze linkt naar gpx-tracks Ik zal eens een keer werk maken om zelf een verbeterde versie te maken.
Mooi artikel over de grenspalen wat ik echter mis is een beschrijving van de hulppalen langs de Ned. Belg. Grens er staat er BV een op de Manestraat bij de nudistencamping en het huis rechts ( langs de schutting) . Is dit een onbekend gegeven of expres niet vermeld.
Ikzelf ( oud douanekantoor woonachtig in Neeritter ) vind dezealtijd het leukst om te spotten.
Dank voor je reactie. De hulppalen worden wel genoemd als “grensstenen” (bijvoorbeeld boven de foto van grenspaal 222). Maar het klopt dat die in dit artikel veel minder aandacht krijgen dan de gietijzeren palen. De reden is persoonlijk: ik vind het zelf het leukst om de genummerde palen te verzamelen. De grensstenen fotografeer ik zeker wel als ik ze tegenkom, maar ga er zelf niet actief naar op zoek. Wel grappig dat jij die juist het leukst vindt om te spotten. Voor ieder wat wils aan de grens.
mooie website
Dank je wel voor het compliment!
eigenaardigheden over grenspaal 246. Het onderschrift is juist.
maar onder de foto daar onder staat 242, en dat is niet juist, moet zijn 246.
Dank voor je opmerkzaamheid. Het onderschrift is inmiddels aangepast.