Deze stadswandeling door de vesting van Hellevoetsluis is een bijzondere. Honderdnegen vestingsteden kent Nederland, maar Hellevoetsluis is een geval apart. Piet Hein bracht zijn zilvervloot in 1628 naar Hellevoetsluis om te ontschepen. Michiel de Ruyter liet hier zijn Zeven Provinciën onderhouden. Stadhouder Willem III vertrok hier in 1688 met de grootste zeemacht ooit om koning van Engeland te worden. Vandaag neem ik je mee op een historische vestingwandeling door van Hellevoetsluis, verkrijgbaar bij de plaatselijke VVV. Je kunt deze stadswandeling door Hellevoetsluis ook perfect combineren met de natuurwandeling tussen de vesting en Quackjeswater (zie praktische info onderaan).
Lees ook mijn artikel Tips voor een dagje Hellevoetsluis: Wat te doen in “Hellevoet”?
Kleine persoonlijke ontboezeming
Maar eerst een persoonlijke ontboezeming: ik heb een band met Hellevoetsluis. In mijn jonge jaren heb ik een paar jaar binnen de vesting gewoond. Ik keek vanuit mijn kamertje uit op de brug en de statige Vestingkerk. Ik was 16 toen ik ernaartoe verhuisde en als startende student was ik er elk weekend weer terug.
Getrokken door het bruisende Amsterdam keerde ik als student Hellevoet de rug toe. Ik kwam er alleen nog voor bezoek aan mijn oude moeder.
Maar nu heb ik voor eenmaal de toeristische bril eens opgezet. Ik heb me ingebeeld dat ik hier nog nooit geweest ben. Nota bene met een wandelgidsje in de hand. En hoewel ik elk detail in de vesting al wel meerdere keren gezien had, echt bekeken had ik het nog niet. En het plaatsen in de historische context had ik al helemaal nooit gedaan. Ik wist er eigenlijk niet eens zo heel veel vanaf.
Ontstaan van Hellevoetsluis
Hellevoetsluis kent een afwijkende ontstaansgeschiedenis. De naam Hellevoetsluis verwijst naar de spuisluis, waardoor omliggende dorpen overtollig water uit de polder afvoerden naar naar zee. Hierdoor ontstond er rond 1400 een geul in het aangeslibde land. In 1475 werden aan weerszijden van deze geul zanddijken aangelegd en ontstond er een haventje. Huizen stonden er nog niet.
Na het ontstaan van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in de 80-jarige oorlog (1588) maakte men grootse plannen. De haven werd verbouwd om de oorlogsschepen tijdens de winter te kunnen bergen. De houten sluis werd vervangen voor een stenen zeesluis en de haven werd verbreed en verdiept. In 1665 werd begonnen met het bouwen van de fortificaties en vestinggracht.
Daarmee was Hellevoetsluis de enige versterkte zeehaven van Nederland. Bij de andere vestingsteden zijn versterkingen aangebracht om de stad of de bevolking te beschermen. Maar in Hellevoetsluis was er dus eerst de haven, toen de vesting. Pas later zijn er binnen de vesting ook huizen gebouwd.
Stadswandeling door de vesting van Hellevoetsluis
Ruim driehonderd jaar was Hellevoetsluis de thuishaven van de Hollandse marine. Van begin 17e eeuw tot aan 1921 toen de marine definitief vertrok. In de Tweede Wereldoorlog was de vesting nog onderdeel van de Duitse Atlantikwall. Omdat de Duitsers bang waren voor straatgevechten binnen de vesting besloten ze in maart 1944 dat alle bebouwing aan de Westzijde gesloopt moest worden. Zo’n 200 huizen zijn verdwenen. Alleen een Duitse kroeg bleef overeind.
Toch zijn de sporen van het lange maritieme verleden van Hellevoetsluis nog overal terug te vinden binnen de vesting. De historische stadswandeling door de vesting van Hellevoetsluis laat je ze allemaal zien. Meest opzienbarend is het droogdok Jan Blanken. Dit is een heel bijzonder leuk uitstapje waarover ik een apart blog heb geschreven. Hier beschrijf ik een paar andere highlights. Een gpx-bestand van de wandeling kun je onderaan deze pagina downloaden.
De vestingwallen en bomvrije remises
Rondom de vesting zijn sinds 1665 de vestinggracht met verdedigingswallen aangebracht. Een deel van de stadwandeling door de vesting van Hellevoetsluis gaat over de rustige, geasfalteerde paadjes. Op diverse plekken kom je bomvrije gebouwen tegen. Bijvoorbeeld de bomvrije logies, die onder andere dienst deed als hospitaal. Het gebouw is van zwaar metselwerk en voorzien van een aarden wal om binnenkomende bommen tegen te houden. Een ander voorbeeld is Kazerne Haerlem. Hier zochten wij als kinderen in de aarde naar achtergebleven kogels en vonden die meestal ook wel. De meeste van deze gebouwen stammen uit de periode rond 1880.
Ook op de wallen aanwezig zijn nog de bunkers (geschutsopstellingen). Van hieruit de werd geoefend met het afvuren van kanonnen. Daartoe werd eerst een drijvend schietschijf op het Haringvliet gesleept. De bevolking werd gewaarschuwd de ramen open te zetten en schilderijen en spiegelsvan de muur te halen. De salvo’s moeten behoorlijk gedonderd hebben, tijdens dergelijke oefeningen. Het is in Hellevoetsluis overigens bij oefenen gebleven. Echte gevechten hebben zich er nooit voorgedaan.
Vuurtoren
Aan de havenmond staat één van de oudste nog werkende vuurtorens van Nederland. De vuurtoren is gebouwd in 1822 en is ruim 13 meter hoog. In de zomer is de toren iedere laatste zondagmiddag van de maand te bezoeken.
Het was vanaf hier dat stadhouder prins Willen III met zijn vrouw Mary naar Engeland vertrok om daar koning te worden van Engeland, Ierland en Schotland. Aan de overkant staat een plaquette dat hieraan herinnerd.
Het admiraliteitsmagazijn
Aan de Oostkade bevindt zich het zogenaamde Admiraliteitsmagazijn uit de 17e eeuw. Het gebouw valt eigenlijk niet erg op, maar is wel bijzonder. Hier was het dat Willem III overnachtte voor zijn overtocht. Er waren in de tijd meerdere van dergelijke admiraliteitsmagazijnen, maar vandaag zijn er nog maar twee over. Dt zijn deze hier in Hellevoetsluis en één in Amsterdam. In de laatste is tegenwoordig het Scheepvaartmuseum is gevestigd.
Waterkering
De vesting van Hellevoetsluis ligt buitendijks. Ik wist dat niet, maar als je er oog voor hebt zie je wel de nodige waterbouwkundige ingrepen. Als je er oog voor hebt kun je dat op meerdere plaatsen zien. Onder andere bij de enige toegangspoort van de vesting: de Brielse poort. Of eigenlijk, wat er nog van over is. Vroeger was hier een lange poortbrug met toegangsdeuren. Nu is het nog een nauw poortje van twee muren. Maar in deze muren kun je twee gleuven zien. Die dienen om met houten balken afgeslopen te worden bij hoog water.
Ook de Westbeer en Oostbeer hebben een waterkerende functie. Dit zijn gemetselde muren dwars over de vestinggracht. Ze dienden om het zoute zeewater te scheiden van het lager liggende zoete polderwater. Met de komst van de Haringvlietsluizen (Deltawerken) kent het Haringvliet vandaag de dag geen getijden meer. Het water ook in de “zoute kom” zoet geworden.
De muren van de beer hebben een puntige rug om aanvallers tegen te houden. Het naastgelegen bruggetje bestond natuurlijk nog niet, deze stamt uit 1991.
En nog zoveel meer bij de stadswandeling door de vesting van Hellevoetsluis
Zo ging er, ook voor deze oud-vestingbewoner, een wereld open. Ik moet in alle eerlijkheid opbiechten dat mijn oude woonwijkje (eigenlijk) een heel erg leuk vestingstadje is.
Dit is nog lang niet alles wat de wandeling door de vesting van Hellevoetsluis laat zien. Denk maar eens aan het oude waaggebouw, het Prinsehuis, de kuiperij. Je loopt ook langs de machinistenschool, de katholieke en protestante kerk en het poortwachtershuisje. Je kunt de oude korenmolen bezoeken. Ook twee musea: het nationaal brandweermuseum en het stadsmuseum. En natuurlijk de terrasjes langs de haven. Meer dan genoeg voor een leuk dagje uit.
Een ander mooi en historisch havenstadje is Hoorn in Noord-Holland. Mijn collega’s van Ontdek je bestemming vertellen je wat je kunt doen in Hoorn.
Geschikt voor rolstoelen?
In beginsel is de vesting, inclusief de vestingwallen, goed rolstoeltoegankelijk. De wandeling zoals uitgestippeld in het gidsje is echter niet geschikt voor rolstoelen. Er komen meerdere stukken voor waar je een trap moet op- of aflopen. Dat is jammer, want op zich kun je de stadswandeling ook prima doen met een rolstoel als je net even weet hoe je die trappen kunt omzeilen.
Praktische informatie over deze stadswandeling door Hellevoetsluis-Vesting
- Bij het kantoor van de Bezoek Hellevoetsluis aan de Westzanddijk 1a kun je een tweetal wandelingen door de vesting van Hellevoetsluis verkrijgen. Eén beknopte en gratis, één uitgebreidere voor €2,50. Ik nam de uitgebreide en liep keurig volgens de instructies. Het bleek een kleine 5 kilometer en duurde anderhalf uur.
- Je kunt de stadswandeling prima combineren met de op deze site beschreven natuurwandeling tussen Quackjeswater en Hellevoetsluis. De stadswandeling begint vlak voordat je de brug in de vesting op gaat. Op een paar honderd meter na vertonen de wandelingen geen overlap.
GPX-track van de wandeling door Hellevoetsluis
De gpx-track voor de stadswandeling kun je downloaden via de knop hieronder.
Blijf op de hoogte!
Zet nu je emailadres op mijn mailinglist! Af en toe ontvang je een emailtje van me met een overzicht van de nieuwste blogs. De updates komen uit wanneer het uitkomt, dus zeer onregelmatig. Een beetje zoals ik zelf ben dus. Je emailadres wordt alléén voor deze mailing gebruikt.
Andere stadswandelingen
Dit betreft een onafhankelijke review op basis van persoonlijke ervaringen. Bestemming Buitenlucht heeft geen belangen bij de hier beschreven activiteit.
Interessante geschiedenis van een vestingstadje dat ik blijkbaar nog niet echt kende! En dat terwijl ik er toch regelmatig ben geweest. De Hellevoetse wapenfeiten zijn dan ook niet zo groot als het nabijgelegen Brielle natuurlijk.
Honderdnegen vestingstadjes ook. Daar sta ik aardig van te kijken. Ik dacht dat Nederland niet eens zoveel steden had. Nog genoeg te ontdekken dus…
Brielle is inderdaad ook erg mooi. Als vesting misschien nog wel iets mooier, eigenlijk. Maar vergis je niet in de wapenfeiten van Hellevoetsluis, hoor.