Het Kommiezenpad in Winterwijk is misschien wel één van de meest illustere grenswandelpaden van Nederland. Bijna 18 kilometer lang wandel je over cultuur-historische tolwegen en smokkelpaden op de grens tussen de Nederlandse Achterhoek en Duitsland.
Als fervent grenswandelaar stond het Kommiezenpad al een poosje op mijn verlanglijst. Toen ik onlangs een aantal dagen in het oosten van het land verbleef toog ik uiteraard af naar Winterswijk en gaf mijn ogen de kost in het schitterende landschap in de grensstreek.
In dit artikel lees je alles wat je weten wilt over het Kommiezenpad, de rondwandelingen en al het schoons dat je onderweg gaat tegenkomen. Praktische informatie en gpx-bestanden tref je onderaan het artikel. Wil je nog veel meer wandelen op of bij de landsgrenzen, kijk dan ook eens bij mijn overzicht van de mooiste grenswandelingen van Nederland.
Het landschap langs het Kommiezenpad
We wandelen hier in het achterste stukje van de Achterhoek. De Achterhoek zou zijn naam ontleed hebben aan een gedicht van de dominee Willem Sluyter uit 1668. En ook al is die claim wetenschappelijk weerlegd, het gedicht zelf spreekt boekdelen: Waer iemant duisent vreugden soek, Mijn vreugt is in dees’ achter-hoek.
Vreugde ga je zeker vinden in het landschap hier. Een klassiek coulisselandschap met kleinschalige weides al dan niet met runderen. Rustig stromende beken. Een overdaad aan hallenboerderijen. En veel op het oog vervallen, maar nog gewoon in gebruik zijnde schuren. Dat is het cultuurlandschap vooral in het noordelijke gedeelte van het Kommiezenpad.
Kom je meer naar het zuiden van het pad, dan wordt het landschap juist wilder en ruiger. Alsof de ontginningen nooit hebben plaatsgevonden. Hier is nog een stukje hoogveen over, zoals het landschap er vroeger in de weide regio uitgezien moet hebben. Nu wordt het hoogveen beschermd tegen uitdrogen. Niks geen strakke weides, maar prachtige draslanden en vennen die ultieme rust uitstralen.
Het Kommiezenpad wandelen
Meer dan genoeg reden om het Kommiezenpad te gaan wandelen dus. Ook als je niet van grenzen houdt. Het Kommiezenpad is een initiatief van de Nederlandse gemeente Winterswijk en hun Duitse buurgemeente Südlohn. Maar hoe werkt het Kommiezenpad precies? Want het is niet zomaar een wandelpad. Er zijn meer mogelijkheden dan je wellicht denkt.
Hoofdwandelroute van het Kommiezenpad
Het Kommiezenpad kent een hoofdwandelroute van 18 kilometer. De hoofdwandelroute begint bij de Sint-Vitussteen, een beroemde grenssteen in de buurt van het buurtschap Ratum. Het eindigt in het dorpje Burlo, bij het klooster Mariengarden. Of andersom, want je kunt het Kommiezenpad in twee richtingen wandelen.
De hoofdroute van het Kommiezenpad is een lijnwandeling. Als je hem als een dagwandeling wilt ondernemen dan zul je na afloop weer terug moeten naar je beginpunt. Een nadeel van het Kommiezenpad is dat het begin- en eindpunt niet ideaal met elkaar verbonden zijn met openbaar vervoer (bijna 2 uur reizen met twee keer overstappen via Duitse bussen). Je kunt ook weer terugwandelen, maar zelfs als je de meest rechtstreekse paden kiest maakt dat een totale lengte van 32 kilometer. Voor veel wandelaars is dat toch te lang. Je kunt natuurlijk ook één van de standaardoplossingen met twee auto’s of een auto en fiets hanteren.
De vier rondwandelingen van het Kommiezenpad
Maar een andere oplossing zijn de speciale rondwandelingen. Het Kommiezenpad heeft een viertal lusvormige wandelingen die wel terugkomen bij het beginpunt. Elke rondwandeling volgt voor een deel de hoofdroute, maar kiest voor de terugweg andere mooie wandelpaden door andere gebieden. De rondwandelingen zijn dus niet alleen verkorte hoofdroutes, maar hebben op zichzelf ook een meerwaarde.
De vier rondwandelingen van het Kommiezenpad variëren in lengte van een ommetje van 5,2 kilometer bij de Sint-Vitusssteen (rondwandeling 1) tot een volwaardige 12,8 kilometer bij Burlo (rondwandeling 4).
Markeringen van het Kommiezenpad
Zowel de hoofdroute als de rondwandelingen zijn uitstekend gemarkeerd met bordjes. De hoofdwandelroute is gemarkeerd met gele bordjes met een afbeelding van de Sint-Vitussteen. De rondwandelingen herken je aan de blauwe bordjes. Alles routes zijn in beide richtingen gemarkeerd dus je kunt zelf kiezen welke kant je oploopt.
In de praktijk zijn de bordjes heel goed te volgen en is de markering prima in orde. Slechts een enkele keer heb ik de markering of niet gezien of wees de pijl niet eenduidig aan welke kant je op moest. In die gevallen heb ik de gpx van de wandelroute even moeten raadplegen. Hoewel je over het algemeen prima op de markeringen kunt varen is het niet onverstandig de route ook op kaart of digitaal bij de hand te hebben. Een routeboekje is verkrijgbaar bij het VVV Inspiratiepunt in Winterswijk en online (zie “Praktische informatie” onderaan dit artikel).
Wat ga je zien bij het Kommiezenpad?
Ik heb voor dit artikel rondwandeling 1 en rondwandeling 4 gewandeld. Ik heb juist voor deze wandelingen gekozen omdat de eerste veel historische bijzonderheden toont en de vierde qua natuurschoon de mooiste moet zijn.
Sint-Vitussteen
In totaal zijn in dit gebied 186 grensstenen geplaatst. Maar de eerste grenssteen die je tegenkomt is meteen een van de mooiste. In het uiterste noorden van het Kommiezenpad wacht de zogenaamde Sint-Vitussteen op je bezoek. Nu heb ik zelf een voorliefde voor de grenspalen tussen Nederland en België, maar een Duits grenssteentje sla ik niet zomaar over. En al helemaal deze niet.
De plek van de Sint-Vitussteen is op zich al een bijzondere. Waarschijnlijk stond hier reeds in 1231 een grensmarkering, al was dat nog een houten paal. In dat jaar werd de parochie van Sint-Vitus Südlohn verzelfstandigd en dit punt markeert het noordelijkste puntje van de parochie. De huidige Sint-Vitussteen heeft een inscriptie “Renovatum 1753”. Naar alle waarschijnlijkheid is dit dus een vernieuwing in dat jaar van de grenssteen die er al stond. Al met al dus een erg oude grenssteen.
Maar de Sint-Vitussteen is behalve een erg oude, ook een erg mooi gedecoreerde steen. Op twee zijdes staan de wapens van de toen aangrenzende buurlanden. Aan de ene kant het wapen van Münster, aan de andere kant het wapen van het graafschap Gelderland.
Het historische Kommiezenpad
Als je rondwandeling 1 tegen de klok in loopt, dan wandel je eerst langs de hoofdroute van het hedendaagse Kommiezenpad, maar op de terugweg wandel je over het historische Kommiezenpad. Dit paadje loopt zo goed als precies op de grens met rechts Duitsland en links Nederland. Het is goed beschut tussen bomen en aan een kant stroomt een beekje. Af en toe struikel je bijna letterlijk over kleinere grensstenen, die soms midden op het pad staan.
Dit pad werd sinds begin 19e eeuw gebruikt door de kommiezen voor patrouilles om smokkelaars tegen te houden. Kommiezen waren rijksambtenaren die als taak hadden de grens te bewaken. De term kommieze, of commis, is afgeleid van het Latijnse mittere wat zenden betekent. Kommiezen zijn dus eigenlijk zendelingen, maar dan niet namens de kerk, maar namens de overheid. Het is een overblijfsel uit de Franse tijd: in 1808 had Koning Lodewijk Napoleon, de broer van de grote Napoleon, het Korps Grensjagers opgericht met als enige doel het tegengaan van smokkelhandel.
De ambtelijke rang van kommieze was middelbaar, lager dan een referendus maar hoger dan een klerk. Na de Eerste Wereldoorlog werden de meeste kommiezen vervangen voor douanebeambten. De functie zelf verdween pas in 1991 met het invoeren van de salarisschalen. Het controleren langs de grens zelf duurde nog tot 1995. Toen trad het Verdrag van Schengen in en daarmee het vrije reizen in zeven Europese landen.
Burlose-Wooldse Veen
Ik had al even aangestipt: aan het einde van het Kommiezenpad kom je een schitterend en ruig hoogveen tegen: het Burlose-Wooldse Veen. Al in 1937 werd dit gebied aangewezen als beschermd natuurgebied. Het veen heeft veel te lijden gehad onder de ontginningen en verdroging. Hoe mooi de landelijke weilanden en het coulisselandschap ook moge zijn, voor het 4500 jaar oude veen is het allerminst gunstig.
In 1983 zijn er uiteindelijk maatregelen genomen om het resterende hoogveen te behouden, zoals een bijna 3 kilometer lange dam die het water tegenhoudt. Twintig jaar geleden zijn bovendien enkele agrarische bouwgronden teruggegeven aan de natuur en onder water gezet. En er zijn vennen gecreëerd, zoals het Burlo-Vardingholter Ven aan het begin van rondwandeling 4.
Grensafbakeningen van weleer: de landweer
Als grensstenen niet volstaan voor het afbakenen van de grens, zijn drastischer maatregelen nodig. Als voorloper van de huidige neiging voor het bouwen van muren legde men eeuwen geleden zogenaamde landweren aan. Een landweer is eigenlijk niet veel meer dan een greppel met daarnaast een ophoging, begroeid met doornenstruiken. Hoe eenvoudig ook, het hield de vijand behoorlijk tegen.
Echte landweren ter verdediging kenden vaak een opeenvolging van greppels achter elkaar. Maar soms werd er ook een meer eenvoudige landweer aangelegd, meer als grensmarkering. En laten we met het Kommiezenpad nou net langs zo’n landweer wandelen: de Sikkens Landweer. Waarschijnlijk is deze landweer in de 17e eeuw aangelegd en nog altijd is het te zien. Je moet er wel oog voor hebben om het te herkennen. Ik zou er zelf straal langsgelopen zijn, maar gelukkig biedt een informatiebord van het Kommiezenpad uitkomst.
Borkense Baan, grensoverschrijdende railverbinding
Kom je dan alleen maar maatregelen tegen die ervoor zorgen dat mensen de grens niet overgaan? Nee hoor. Enerzijds is het Kommiezenpad zelf natuurlijk een poging mensen in beide landen te verbinden, maar ook vroeger waren er tal van grensoverschrijdende activiteiten. Het meest tastbaar is de Borkense Baan, een railverbinding tussen Winterswijk en Borken. De spoorlijn kwam in 1880 gereed en heeft bijna honderd jaar dienstgedaan. Nu behoort het restant tot het gelijknamige natuurgebied. Het natuurgebied hoort deels bij Natuurmonumenten en deels bij het Gelders Landschap. Opmerkelijk is dat Natuurmonumenten besloten heeft de rails en bielzen te verwijderen terwijl het Gelders Landschap die juist heeft laten liggen.
De wandelpaden langs het spoor behoren tot een van de mooiste pareltjes van het Kommiezenpad. De paadjes slingeren prachtig tussen de spoorlijn en de vennen door het lage struikgewas.
Klooster Burlo, eindpunt van het Kommiezenpad
Als de wandeling begint bij een historisch bijzonder plekje voor de grens tussen Nederland en Duitsland, dan is het eindpunt dat net zo zeer. Het eindpunt (of startpunt als je hem andersom loopt natuurlijk) is het Klooster Mariengarden in Burlo. In dit klooster werd op 19 oktober 1765 namelijk de Conventie van Burlo ondertekend. Deze conventie stelde de grens vast tussen Münster en Gelderland. En sindsdien is de grens hier niet meer veranderd, ook niet nadat overal de grenzen opnieuw werden vastgesteld nadat dat Napoleon verloren had.
Praktische informatie over het Kommiezenpad bij Winterswijk
- Lengte hoofdroute: 17,9 km
- Rondwandeling 1: 5,2 km, rondwandeling 2: 5,2 km, rondwandeling 3: 10,5 km, rondwandeling 4: 12,8 km.
- Parkeren bij Sint-Vitussteen: volgens de brochure bij Schützenweg 291 in Stadtlohn. Ter plaatse staat wel een bordje dat parking alleen voor pensiongasten is.
- Parkeren bij Klooster Burlo: Parkeerplaats ter hoogte van Vennweg 2, Borken
- Horeca: op diverse plaatsen langs de route en bij start- en eindpunt.
- Een tweetalige brochure met informatie is verkrijgbaar bij het VVV Inspiratiepunt in Winterswijk (Mevr. Kuipers-Rietbergplein 1) of te de downloaden via de website van de gemeente Südlohn.
- De route van rondwandeling 1 is ten opzichte van de brochure gewijzigd, maar als je de bordjes volgt wijst dit zich vanzelf. De gpx hieronder is de huidige route.
GPX-bestanden van het Kommiezenpad
De gpx-bestanden de hoofdroute en rondwandelingen van het Kommiezenpad kun je hieronder downloaden.
Hoofdroute
Rondwandeling 1
Rondwandeling 2
Rondwandeling 3
Rondwandeling 4
Blijf op de hoogte!
Zet nu je emailadres op mijn mailinglist! Af en toe ontvang je een emailtje van me met een overzicht van de nieuwste blogs. De updates komen uit wanneer het uitkomt, dus zeer onregelmatig. Een beetje zoals ik zelf ben dus. Je emailadres wordt alléén voor deze mailing gebruikt.
Plaats een reactie