Ik beperk me met Bestemming Buitenlucht meestal tot de buitenlucht en de Benelux. Maar dit keer ga ik ondergronds. Op het oog zelfs in het verre buitenland, maar dat is slechts schijn. Want het stukje Rome dat we onder de grond aantreffen is een honderd jaar oude replica in een Zuid-Limburgse mergelgrot. Ik heb het over de Romeinse Katakomben in Valkenburg aan de Geul. Een museum en rijksmonument, geopend in 1910 en tot op de dag van vandaag nog altijd te bezoeken.
Namaak-katakomben van een eeuw oud
Je weet waarschijnlijk dat het Romeinse Rijk tot halverwege Nederland strekte. En wellicht weet je ook dat in de derde en vierde eeuw de Romeinen ondergrondse begraafplaatsen bouwden in Rome en andere steden. Maar katakomben zoals in Rome hebben ze in de lage landen nooit gebouwd.
De Romeinse Katakomben van Valkenburg aan de Geul zijn noch Romeins, noch katakomben, maar regelrechte namaak. Inmiddels wel heel bijzondere namaak, meer dan honderd jaar geleden zijn gemaakt onder bezielende leiding van Pierre Cuypers. Cuypers is vooral bekend als de Roermondse architect van onder meer het Rijksmuseum en het Centraal Station in Amsterdam en die ook heel veel katholieke kerken heeft opgeleverd.
De katakomben moet voor hem een bijzonder uitstapje geweest zijn en voor zover ik weet zijn enige ondergrondse project. De originele katakomben uit Rome zijn door zijn team minutieus bestudeerd en zoveel als mogelijk één op één nagemaakt in een oude mergelgroeve in de Cauberg. Cuypers kreeg daarvoor destijds medewerking van het Vaticaan en de gemeente Rome, wat wel benadrukt dat het niet zomaar een projectje was. Maar waarom? Waarom zou je je bezighouden met het maken van een Limburgse minivariant van de katakomben in het verre Rome?
Waarom katakomben in Limburg namaken?
Voor het antwoord moet je je verplaatsen naar het einde van de 19e en het begin van de 20e eeuw. Een tijd waarin het gebruikelijk was voor de elite om eigen kunstcollecties aan te leggen en musea te openen. Zo ook Jan Diepen, zoon van een rijke textielmagnaat. Maar in plaats van schilderijen of beeldhouwwerken bedacht hij het plan om de katakomben na te maken.
Valkenburg was ook in die tijd al een toeristisch plaatsje. Sinds 1850 ontwikkelde het zich dankzij het landschap en de schone lucht steeds meer tot een kuuroord voor de welgestelden die zich interesseerden voor natuur en cultuur. Er waren inmiddels drie hotels en ook het aantal toeristische attracties nam toe. Onder andere de Fluwelengrot (nog steeds te bezichtigen) werd voorzien van houtskooltekeningen en het openluchttheater trok veel bezoek. Het idee van de Romeinse Katakomben in een Valkenburgse mergelgroeve kun je niet los zien van het zich toen ontluikende toerisme.
En tenslotte was Limburg ook in die dagen al een devoot gebied met diepgewortelde katholieke tradities. Een replica van de vele fresco’s en beelden uit de het allereerste begin van het Roomse Christendom past natuurlijk ook perfect in deze omgeving.
Een aantal bijzonderheden in de katakomben
Voor de Romeinse Katakomben in Valkenburg heeft het projectteam destijds vele originele katakomben in Rome bezocht en daar een selectie van gemaakt om in Limburg te kopiëren. De oudste en beroemdste katakomben kun je in Limburg bewonderen. Je moet ze vooral zelf gaan ontdekken, maar paar voorproefjes wil ik je wel geven.
OOK LEUK: PODWALK VAN HET VERHAAL VAN NEDERLAND MET DE ROMEINEN DOOR NIJMEGEN
Ceciliacrypte
Sint Cecilia, patroonheilige voor muziek, was een Romeins meisje dat omstreeks het jaar 260 werd gedood tijdens één van de Christenvervolgingen. Ze werd begraven in de katakomben van Via Appia, maar in het jaar 821 verplaatst naar een basiliek. Het beeld in de originele catacomben is een kopie van een beeld in die basiliek. Het toont hoe Cecilia aangetroffen werd toen haar lichaam 1599 werd onderzocht.
In feite kijken we in Valkenburg dus naar een kopie van een kopie, maar is daarom nog niet minder mooi. Opvallend zijn de zwaardsnede in haar nek, maar let ook op haar vingers: de rechterhand heeft drie uitgestoken vingers verwijzend naar de goddelijke drie-eenheid. Haar linkerhand heeft één uitgestoken vinger waarmee ze uiting geeft aan het idee dat er maar één god bestaat.
De Doopkapel
Net als in de katakombe van Pontianus in Rome tref je in Valkenburg een doopkapel aan, in dezelfde stijl en met dezelfde fresco’s. Je bereikt het doopwater (in dit geval grondwater) via een trap naar beneden. Niet te ver doorlopen, want voor je het weet heb je natte sokken. Je ziet in het halfduister het stilstaande water maar nauwelijks.
Het beeldje van de goede herder
Bijzonder is het verhaal van de sculptuur van de Goede Herder (Pastor Bonus), naar de bekende parabel van Jezus. Het klassieke en vaak gekopieerde beeld had ook een exemplaar in de Romeinse Katakomben in Valkenburg. Tot het in 1966 werd ontvreemd door een groepje baldadige jongeren. Na het overlijden van de dader die het beeld een halve eeuw in bezit had gehouden besloot de familie het in 2018 terug te geven. Nu kom je er weer langs in de Romeinse Katakomben.
Beroemde handtekeningen
En dan de handtekeningen, in dezelfde ruimte de Goede Herder trouwens. Dit zijn nou eens geen kopieën, maar originelen. En hebben verder ook niets met de echte katakomben te maken. Maar het is altijd leuk wel om zien dat je je als bezoeker in goed gezelschap begeeft. Meest prominent is wel de handtekening van Prins Hendrik, de prins-gemaal van koningin Wilhelmina. Hij was hier op 16 augustus 1910, een maand na de opening.
Zijn de Romeinse Katakomben in Valkenburg leuk?
De superlatieven op hun eigen website (“een onvergetelijke belevenis”) zijn misschien wat overdreven. Toch is een bezoek aan de Romeinse Katakomben is zeker de moeite waard. In feite krijg je twee belevenissen in één: een mergelgrot met onderaardse gangen (en dat is vaak al leuk genoeg), maar nu met als aanvulling de resultaten van een enigszins bizar project uit het begin van de twintigste eeuw.
Een uur lang dwaal je door de onderaardse gangen op veertig meter diepte door een wel heel merkwaardig bouwwerk. Je baant je een weg in een labyrint van smalle en soms heel hoge gangen waarin duizenden grafnissen zijn uitgehakt. Vervreemdend, en je kan je er nauwelijks een voorstelling bij maken als je er nog niet eerder geweest bent. Dus ja, ik kan je een bezoek zeker aanraden.
Je mag uiteraard niet zelfstandig de katakomben in. Toegang is uitsluitend via rondleidingen door vrijwilligers. Onze gids legde vooral uit wat we zagen op de vele fresco’s alsof het de originele betroffen. Hij deed dat soms iets te zeer alsof we echt in Rome waren. Dat is ook hoe het museum zich profileert (“Beleef Rome in één dag”).
Ik vond dat zelf wel jammer. Ten eerste zijn we niet in Rome en kijk je alleen maar kopieën. Hoe inlevend de gids ook moge zijn, je blijft je daar toch echt van bewust en voelt je geen moment echt in Rome. Ten tweede is het verhaal achter het maken van deze replica op zich al fascinerend genoeg, maar kwam dat nu veel minder voor het voetlicht. Ik had zelf graag meer willen weten over bijvoorbeeld de rol van Cuypers, of hoe men de wandschilderingen destijds precies reproduceerden. En waarom men voor juist voor deze katakomben heeft gekozen om na te maken en niet een van de vele andere.
Prijzen van de Romeinse Katakomben in Valkenburg
De toegangsprijzen voor de Romeinse Katakomben vind ik, om eerlijk te zijn, nogal aan de forse kant. Vanaf 12 jaar betaal je €16 per persoon (kinderen van 4 tot 12 €10). Dat is toch al snel anderhalf bioscoopkaartje. Een gezin met twee kinderen is dus sowieso al meer den €50 euro kwijt, voor een rondleiding van een uurtje. Een bezoek aan de Katakomben is dus zeker moeite waard, maar of je het de toegangsprijs waard vindt laat ik graag aan jouzelf over.
Gelukkig is het gratis met een Museumkaart. Schaf je die eerst aan, dan heb je de kosten voor de Museumkaart met een bezoek aan de Katakomben al voor een kwart terugverdiend en kun je nog 364 dagen van talloze musea genieten.
Praktische informatie over de Romeinse Katakomben in Valkenburg
- Adres: Plenkertstraat 55, 6301 GL Valkenburg aan de Geul
- Parkeren: Par’Course, Prinses Beatrixsingel 2
- Rondleidingen: dagelijks om 10.30, 12.30 en 14.30 uur
- Reserveren via website is aanbevolen
Plaats een reactie