Wat valt er ongelooflijk veel te beleven tijdens het wandelen van de Trage Tocht Doornenburg. Je kunt bijna spreken over een belevingstocht Doornenburg, want je wordt voortdurend getrakteerd op erfgoed en markante plekjes. Haal je Museumkaart maar vast uit je portemonnee. Maar liefst twee bijzondere te bezoeken bouwwerken kom je tegen: Kasteel Doornenburg en Fort Pannerden.
Maar, that’s not all, folks! Wat dacht je van het uiterste puntje van een landtong, waar de Rijn splitst in Waal en Nederrijn? Nog niet genoeg? Het uitgebreide struingebied Klompenwaard, met rode geuzen en konikpaarden als grote grazers. En, oja, de oudste eik van Nederland.
Eigenlijk is bijna alles leuk aan deze wandeling. Alleen het dorpje Doornenburg zelf valt een beetje tegen.
Lingewaard, Gelderse Poort en Over-Betuwe
Maar waar bevinden we ons, eigenlijk? We bevinden ons in de gemeente Lingewaard, in het uiterst oostelijke puntje van de Betuwe. In het deelgebied dat Over-Betuwe heet. De Betuwe wordt ingesloten tussen de Lek/Nederrijn enerzijds en de Waal anderzijds en loopt zo van Zuid-Holland tot bijna bij de Duitse grens. En laat dit nou net de plek zijn waar deze waterstromen samenkomen.
Doornenburg ligt ook midden in de Gelderse Poort, een natuurgebied vernoemd naar de plek waar de Rijn zich door een stuwwal uit de ijstijd worstelt en voor het eerst begint te splitsen. Hier bij Doornenburg begint dus feitelijk de Rijndelta.
En voor wie niet veel op heeft met geografie: zeg maar gewoon zo’n beetje tussen Nijmegen en Arnhem.
Lees hier een uitleg voor dummies van de complexe rivierendelta in Nederland
De Pannerdense Kop, waar de Rijn splitst
Eén van de hoogtepunten van de Trage Tocht Doornenburg is de Pannerdense Kop. Hier werd tussen 1700 en 1710 het Pannerdensch Kanaal gegraven. Enerzijds als verdedigingslinie, maar een andere reden was dat de Nederrijn en Lek dreigden te verlanden. Hierdoor zou de waterverbinding van Rotterdam verloren gaan. Het Pannerdensch Kanaal zorgt sindsdien voor watertoevoer naar de IJssel en de Nederrijn.
Landtong voor verdelen van het rivierwater
In het begin zelfs té goed. Het kanaal voerde zoveel water af dat er stroomafwaarts overstromingen ontstonden. Hiervoor werd in 1798 een oplossing gevonden. Een uitgekiende landtong, de Pannerdense Kop, zorgt ervoor dat 1/3 van het Rijnwater naar het kanaal gaat en 2/3 naar de Waal. Zeg maar: “Eerlijk zullen we alles delen, de Waal een beetje meer dan Nederrijn”.
Stroomafwaarts langs de Nederrijn tref je de Grebbeberg, waar de rivier door erosie steile kliffen heeft gemaakt. Je ontdekt die met de meest complete wandeling over de Grebbeberg.
De Pannerdense kop is memorabel voor nog een reden. Het wordt beschouw als het eerste werk van Rijkswaterstaat. We zitten in 1798 midden in de Franse Tijd en onder invloed van Napoleon worden veel versnipperde en regionale diensten omgezet naar landelijke organisaties. Het “Bureau voor den Waterstaat” wordt in 1798 opgericht en in 1848 hernoemd naar Rijkswaterstaat.
Trage Tocht naar Tip of the Tongue
Dit is allemaal geschiedenis. Vandaag de dag kun je de Pannerdense Kop aflopen tot, zeg maar, het puntje van de tong. Het begin van de rivierendelta. Als je daar dan staat, denk je dan eens even in wat er zich achter je rug allemaal afspeelt aan splitsingen en vertakkingen tot alles uitmondt in Noordzee en IJsselmeer.
Het Fort Pannerden
Het begin van de Rijndelta, dus, maar ook het begin van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het is een briljant staaltje verdedigingskunst, die waterlinie. Door het land onder water te laten lopen, houd je de vijand wel even zoet. Het hoeft niet eens zo diep onder water te staan. Een klein laagje water is eigenlijk wel voldoende, zolang je maar niet kunt zien waar de sloten zijn. Die onverwachte sloten doen het eigenlijke werk.
Ook een onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie is de Doorgezaagde Bunker in Zijderveld langs de A2
Maar die hele waterlinie had één zwakke plek. Voor een waterlinie heb je water nodig en die komt uit de rivieren. Met een simpel dammetje in het Pannerdensch Kanaal leg je zo de halve waterlinie droog. Genoeg reden dus, om deze splitsing extra goed te verdedigen. Daarom werd rond 1870 Fort Pannerden gebouwd.
Het oogt van een afstandje wat als een mislukte molshoop. Kom je dichterbij, dan wordt het ontegenzeglijk een klassieke fortificatie met mooie bakstenen muren en een droge gracht eromheen. Het leuke is dat de gracht zelf een openbaar voetpad is en je hier dus gewoon mag wandelen. En wat dacht je zelf, zou de Trage Tocht Doornenburg dit buitenkansje laten liggen?
Je kunt het fort ook van binnen bezichtigen. Het is sinds enkele jaren gerestaureerd en open voor publiek. Van bovenop heb je een mooi uitzicht over de Klompenwaard en de Pannerdense Kop. Zeker een aanrader om dat te doen. Er volgt binnenkort een apart blog over het Fort Pannerden.
Kasteel Doornenburg
Een lust voor het oog, dat is kasteel Doornenburg. Het kasteel is bijna het archetype van een middeleeuws kasteel, en het enige kasteel in Nederland nog met een origineel middeleeuwse voorburcht. De hoofdburcht en de voorburcht zijn verbonden met een houten brug. Belangrijk voor het succes van het kasteel was de hoogste toren boven op de hoofdburcht. Vanuit deze toren kun je 15 à 20 kilometer ver kijken. Zowel de bruggen bij Nijmegen als bij Arnhem zijn van hieruit in de gaten te houden.
Er stond hier al een villa “Dorenbruc” in 891, maar het gebouw zoals het er nu uitziet is gebouwd in de 14e en 15e eeuw. Vooral de laatste 150 jaar had het kasteel echter enorm veel te verduren. De laatste bewoonster was Maria Clara von Delwig, barones van Bemmel. Na haar overlijden in 1847 werd het kasteel niet meer bewoond en raakte in verval. Totdat het kasteel in de jaren ’30 in handen kwam van een stichting die een restauratie begon.
Na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog werd de restauratie met goedkeuring van de Duitsers voortgezet en afgerond in 1941. Die goedkeuring was natuurlijk niet voor niets. Na de restauratie namen de Duitsers het kasteel in als hoofdkwartier. Toen kwam 1944 en in navolging van operatie Market Garden werd de Over-Betuwe frontgebied. Kasteel Doornenburg werd behalve hoofdkwartier ook hospitaal en zelfs een gevangenis. Totdat de RAF het bombardeerde. Van het kasteel was na de oorlog weinig meer over.
Uiteindelijk is het hele kasteel in de jaren ’60 opnieuw opgebouwd. Direct nadat de renovatie klaar was is hier in 1968 de beroemde jeugdserie Floris opgenomen. Floris werd geregisseerd door Paul Verhoeven en was het debuut van Rutger Hauer. Je kunt de volledige reeks terugzien op de website van kasteel Doornenburg.
Ook het kasteel is te bezichtigen. De Trage Tocht Doornenburg gaat een beetje om het kasteel heen, maar neem vooral de moeite om even naar de voorburcht te wandelen. Die is gratis te bezoeken. Het kasteel zelf kan met een gids bezocht worden. Ikzelf heb dat ditmaal vanwege tijdsgebrek niet gedaan, maar ik kom er zeker een keer voor terug naar de Lingewaard.
Oudste Eik van Nederland
Vlak bij het kasteel Doornenburg staat een van de meest monumentale bomen van Nederland, de zomereik net buiten het kasteel Doornenburg. Hij staat bekend als de 1000-jarige eik, maar zo oud is hij zeker niet. Hoe oud precies wel is niet bekend. Schattingen over de leeftijd van de boom lopen nogal uiteen en bij iedere schatting zijn de onzekerheidsmarges behoorlijk groot. Ergens tussen de 400 en 650 jaar, maar het kan ook nog best een eeuwtje jonger of ouder zijn. Het is daarmee de oudste eik van Nederland en de op een na oudste boom van Nederland.
De boom is onderaan helemaal hol, waarschijnlijk het gevolg van blikseminslagen, bombardementen of wat de eik in al de eeuwen ook mag hebben meegemaakt. Feit is dat er nu eigenlijk alleen nog maar een bast staat die de boom overeind moet houden. De jaarringen schijnen in dit stuk behoorlijk breed te zijn en de bast bevat meer houtvezels dan je zou verwachten. Waarschijnlijk allemaal om ervoor te zorgen dat ie overeind blijft staan.
De stam had ooit een omtrek van meer dan 7 meter. Nu is dat zo’n zesenhalve meter, nog steeds respectabel. Uit de stam groeien twee gesteltakken, die zelf ook grotendeels hol zijn. Op oude gravure uit 1828 is te zien dat er toen nog een derde gesteltak aan zet, maar die is blijkbaar in de loop der tijd toch afgevallen.
Struinen in Klompenwaard
Het gebied rondom de Fort Pannerden, de Klompenwaard, is de laatste jaren door Staatsbosbeheer ontwikkeld tot een heel erg mooi natuurgebied. In 1999 lagen hier nog landbouwgronden, maar nu is het gebied teruggegeven aan de natuur. Het onderhoud wordt uitgevoerd door konikpaarden en rode geuzen (een kruising tussen brandrode rund en de Franse salers).
Dwars door het gebied loop een geul evenwijdig aan de Waal. Deze geul is in de eerste instantie gegraven in de jaren ’90 om snel aan veel klei te komen. De klei was na de watersnoden in 1993 en 1995 (zie mijn blog over het Driedijkenpunt) nodig om de dijken te verzwaren. Vijf jaar geleden is de nevengeul dusdanig aangepast dat er eigenlijk altijd water in stroomt. Er leven talloze vogels en ook de bever komt hier nu voor.
De Trage Tocht Doornenburg loodst je heerlijk door dit mooie gebied. Je kunt er over de paadjes lopen, maar eigenlijk is het een struingebied. Je mag er dus wandelen waar je maar wilt. Het gebied is weliswaar heerlijk om te vertoeven, echt makkelijk wandelen is het niet. De runderen lopen er ook en maken diepe kuilen met hun hoeven. Goed opletten dus en stevige wandelschoenen aan, om de enkels te beschermen. Al met al geen gebied waar je even snel doorheen loopt, maar waarlijk een stuk trage tocht.
Het dorp Doornenburg
Het enige wat een beetje tegenvalt tijdens de Trage Tocht is het dorp Doornenburg zelf. Doornenbrug is namelijk best wel en saai dorp (sorry, inwoners). Daar kan het dorp zelf weinig aan doen. Het is volledig verwoest tijdens de Tweede Wereldoorlog. Bijna alles wat er nu staat is dus naoorlogs. Toch zul je er tweemaal doorheen moeten gaan, als je een rondje wilt maken langs het fort en het kasteel. Maar ja, dat zijn dan weer dusdanige topbestemmingen, dat je het er graag voor overhebt.
Nog enigszins opmerkelijk is de Martinuskerk. De wederopbouwkerk uit 1951 heeft tien jaar later een opmerkelijk brede toren gekregen.
Praktische informatie over de Trage Tocht Doornenburg
- Lengte: 10,7 kilometer
- Startpunt: parkeerplaats Pannerdenseweg 6, 6686 BE Doornenburg
- Parkeren is gratis
- Honden zijn aangelijnd welkom
- Horeca: in Doornenburg
- De Trage Tocht Doornenburg (routebeschrijving en gpx) kun je verkrijgen via Wandelzoekpagina. Inbegrepen bij een abonnement (€13,50 per jaar) of als losse wandeling (€2,50)
- Ik heb de route in omgekeerde volgorde gelopen vanwege mijn tijdschema en bezoek aan het fort.
- In de Zomermaanden gaat er een pontje naar een theethuin in Millingen
Blijf op de hoogte!
Zet nu je emailadres op mijn mailinglist! Af en toe ontvang je een emailtje van me met een overzicht van de nieuwste blogs. De updates komen uit wanneer het uitkomt, dus zeer onregelmatig. Een beetje zoals ik zelf ben dus. Je emailadres wordt alléén voor deze mailing gebruikt.
Dit ziet eruit als een leuke en interessante wandeling. Ik heb vorig jaar Kasteel Doornenburg bezocht. We hebben het dorp zelf overgeslagen, maar daar hebben we niks aan gemist dus haha. Fort Pannerden lijkt me wel erg tof.
Fort Pannerden is inderdaad heel tof, ook van binnen. Je loopt er onder andere door de kazematten en hebt en langs de kanonnen. Hou mijn blog in de gaten, want binnenkort komt daar een artikel over. En inderdaad, voor het dorp zelf hoe je niet uit te stappen.
Ik woon hier dichtbij, maar er is nog genoeg te ontdekken wat ik niet wist. Ik ben ooit bij het kasteel geweest, maar dat van die oudste eik wist ik niet. Ik kan nog genoeg leuke plekjes ontdekken hier zo te lezen.