Nuenen: Van Gogh wandeling

In Nuenen kun je wandelen in de voetsporen van Vincent van Gogh: de Van Gigh wandeling. De wereldberoemde kunstschilder woonde en werkte twee jaar in dit Noord-Brabantse dorpje. En daar is Nuenen terecht trots op. Ik bezocht daarom eerst het Vincentre, waar je een beeld krijgt van het leven van Van Gogh en de plaatselijke bevolking eind 19^e eeuw. En daarna maakt ik een wandeling langs plekken die bepalend waren voor Van Gogh en zijn werk.

Verwacht geen wandeling met grootse natuur, zoals je bij Heeze of De Mortel in de buurt wel kunt vinden. Maar het is wel degelijk een intrigerende wandeling van bijna 5 kilometer in een erg charmant dorpje. Nuenen noemt zichzelf niet voor niets een “openluchtmuseum”. Praktische informatie en een gpx-bestand van de wandelroute tref je onderaan dit artikel.

>Spring direct naar routebeschrijving en gpx-bestand.

Het Vincentre en het leven van Van Gogh

Het logische startpunt van de Van Gogh wandeling is het Vincentre, in het oude raadhuis van Nuenen. Hier maak je kennis met de persoon Van Gogh en hoe hij hier in Nuenen is beland. Hoewel het zich sinds zomer 2020 een officieel “museum”  mag noemen, is het zeker geen museum in de traditionele zin van het woord. Het Vincentre biedt vooral een multimediaal overzicht van Van Gogh’s leven en het Nuenen van toen en nu. Veel aandacht ook voor de mensen uit Van Gogh’s directe omgeving.

Van Gogh’s omzwervingen vóór Nuenen

Vincent Willem van Gogh werd geboren op 30 maart 1853 in Zundert als zoon van een predikant. (Ook in Zundert kun je een van Gogh wandeling doen). Voordat hij op dertigjarige leeftijd in Nuenen terecht kwam, had hij al op meer verschillende plaatsen gewoond als de meeste mensen in hun hele leven. Basisschool kreeg hij in Zevenbergen bij een kostschool. Hij volgde de HBS in Tilburg (Vincent was daar een van de 35 eerste leerlingen), maar maakte deze niet af. Hij begon via zijn oom te werken in de kunsthandel en werkte in filialen in Den Haag, Brussel, Londen en Parijs. Nadat hij depressief raakte en zijn interesse in de handel verloor, werd hij ontslagen. Vincent had daarna diverse baantjes in Engeland, Dordrecht en Amsterdam, onder andere als hulppredikant en onderwijzer.

In 1880 besloot hij fulltime kunstenaar te worden, financieel ondersteund door zijn broer. Hij kwam terecht in een atelier in Brussel, maar vertrok een half jaar later alweer naar Nederland. Eerst bij zijn ouders, die inmiddels in Etten woonden, later in Den Haag en Drenthe.  In 1883 reisde hij weer terug naar zijn ouders. Die woonden inmiddels in Nuenen, waar zijn vader predikant was geworden. Na alle omzwervingen vond Vincent hier relatieve rust en zou hij -voor zijn doen- wat langer verblijven: twee jaar.

In jaren dat Van Gogh in Nuenen ontwikkelde hij zijn kenmerkende schildertechniek en maakte hij een kwart van alle schilderijen die hij in zijn leven zou maken, inclusief een van zijn bekendste: De aardappeleters.

De aardappeleters

Nuenen was een arm dorp. Vincent fascineerde zich voor de boeren en de wevers en tekende hen veelvuldig. Toen hij op een avond langs een van de boerenhutjes liep en zag hoe het gezin voor de maaltijd aan tafel zat, liet dit tafereel hem niet meer los. Hij maakte talloze schetsen en schilderde uiteindelijk De aardappeleters. Het blijkt achteraf het eerste meesterwerk van Van Gogh te zijn.

Het is hèt kunstwerk van Van Gogh dat hij in Nuenen maakte en waar het dorp, terecht, trots op is. Tijdens de wandeling door Nuenen zal De aardappeleters van Van Gogh een grote rol spelen. In Het Vincentre wordt er ook uitgebreid bij stilgestaan met onder andere een borstbeeld van Sien de Groot, model voor Van Gogh en één van de personages op De aardappeleters. Ook tref je hier authentieke hoofddeksels uit die tijd zoals ze op het schilderij voorkomen.

De mensen rondom Van Gogh

Er zijn vele briefwisselingen van Van Gogh met familie en vrienden die goed bewaard zijn gebleven. Het Vincentre citeert veelvuldig uit deze brieven. Ze tonen een goed inkijkje in het hoofd van Van Gogh en zijn beweegredenen. Zo wordt de relatie tussen Van Gogh en zijn vader tastbaar. Een liefdevolle, maar ook een problematische relatie omdat zijn vader teleurgesteld was in zijn zoon. Zijn vader overleed in Nuenen in de periode dat Van Gogh er aanwezig was, vlak voordat hij de aardappeleters afrondde en een paar maanden voordat Van Gogh Nuenen weer verliet.

Of de relatie van Van Gogh met Sien Hoornik, een prostitué bij met wie hij in zijn Haagse periode samenwoonde. Sien komt in het Vincentre zelf aan het woord, als ze via een beeldscherm je over Van Gogh verteld. Of Margot Begemann, die hij in Nuenen leerde kennen. Bij haar was de liefde wederzijds, maar beide families waren tegen een huwelijk. Die relatie eindigde dramatisch met een zelfmoordpoging van Margot. Je hoort haar in het Vincentre liefdevol over Vincent spreken. Ook over Sien de Groot, die model stond voor de aardappeleters, gingen geruchten. Nadat Sien ongehuwd zwanger werd, ging het woord rond dat Van Gogh dat had gedaan. Dat bleek later overigens niet waar, maar het gerucht zou wel hebben bijgedragen aan Van Goghs vertrek uit Nuenen.

Dergelijke informatie wordt door het Vincentre op eigentijdse wijze gepresenteerd met beeld- en geluidsfragmenten. Ook zijn er doorkijkjes, waarin je het Nuenen zoals geschilderd door Van Gogh kunt laten vervagen naar het Nuenen van nu. Door aan een knop te draaien wordt de geschilderde kerk een foto van de hedendaagse kerk.

Het Vincentre biedt zo een ideale introductie voor de wandeling door het dorp. Het helpt echt om de wandeling beter te begrijpen. Los als museum valt het wat tegen en is de entreeprijs van €8 wat aan de hoge kant.

De Van Gogh wandeling in Nuenen

De wandeling start voor het Vincentre en loopt in de vorm van een achtje door Nuenen en daar buiten. In het Vincentre verkopen ze een boekje met de wandeling voor €4,95, maar je kunt een vrijwel identieke wandeling met achtergrondinformatie ook gratis downloaden van het internet (link aan einde van dit artikel). Dat is wat ik heb gedaan (ik vond de entreéprijs al hoog genoeg) en dat bleek meer dan voldoende.

De wandeling staat aangegeven met ANWB-bordjes, maar het is wel handig om een kaart mee te nemen. Ik miste namelijk best veel bordjes en sommige waren gedraaid en wezen de verkeerde kant op. Je kunt ook het gpx-bestand downloaden aan het einde van dit artikel.

---

Andere wandelingen met kunst en cultuur:

• Van Gogh wandeliing in Zundert, de geborteplaats van Vincent
• Wandelen met Piet Mondriaan in WInterswijk
• Wandelen langs Huize Padua en psychiatriemuseum De Kluis in Handel
• Natuurwandeling en beeldende kunst bij de Andreas Schotel wandeling
• Het Liefdespad in Ruurlo, hartstocht in de Achterhoek
• Culturele fiets- en wandelroute in Eijsden in Zuid-Limburg

---

Informatiepalen bij de Van Gogh wandeling

Langs de route staan op veel plaatsen palen met informatie. Die vertellen je waarom die specifieke plek belangrijk was voor Van Gogh of voor zijn schilderkunst. Een aantal van deze palen laten je ook geluidsfragmenten horen. Vincent van Gogh, of eigenlijk een stemacteur die doet of hij Vincent is, leest daarbij voor uit eigen briefwisselingen.

Het Van Goghkerkje

Eén van de blikvangers in de wandelroute is het Van Goghkerkje. Dit is de kerk waar de vader van Vincent predikant was en die door Van Gogh meermaals is getekend. Het kerkje zelf stamt uit 1824 en heette toen nog Willemskerkje, naar de toenmalige koning. Het is een klein zaalkerkje, waar ongeveer 80 mensen in kunnen. Tegenwoordig is het een cultureel centrum en kun je het afhuren als trouwlocatie.

---

Tot 1833 was Samuel van Hoven hier ouderling tot hij burgemeester werd van Son en Breugel. Zijn graf daar is nu de kleinste algemene begraafplaats van Nederland.

---

Hutje van de aardappeleters

Even later loop je langs de plek waar het eerste meesterwerk van Van Gogh is ontstaan: de plaats van het hutje van de familie die model stond voor de Aardappeleters. Het hutje zelf is er niet meer. Er staat nu een wat saai woonhuis (sorry, bewoners). Dat geldt eigenlijk voor een groot deel van de route. Veel van de plekken waar Van Gogh inspiratie opdeed of geschilderd heeft, zijn er vandaag niet meer. Het is misschien een persoonlijke kronkel, maar toch voelt het bijzonder om rond te lopen in dezelfde omgeving, langs dezelfde wegen en in hetzelfde landschap, waar veel van de schilderijen zijn ontstaan.

De molen

De molen staat er nog wel. Molen de Roosdonck, die je een groot gedeelte van de Van Gogh wandeling al in de verte ziet staan, kun je op veel werken van Van Gogh uit Nuenen aantreffen. Vaak als achtergrond bij afbeeldingen van de boeren en wevers. De molen is recentelijk gerestaureerd. De restauratie is voor een groot deel betaald uit een erfenis van Vincents achterneef Johan van Gogh, die in 2019 overleed.

---

Van Gogh schilderde nog een molen in Nuenen: de Collse watermolen. Deze kom je tegen bij de wandeling rond het Dak van Brabant.

---

Monument Vincent van Gogh

Weer terug op het oude dorpsplein van Nuenen, halverwege de wandeling, staat een monument voor Van Gogh. Het is van niemand minder dan Hildo Krop, de beeldhouwer van De Amsterdamse School. Het bestaat uit een groot basaltblok dat bovenop een molensteen is geplaats. In de steen is een zon gemetseld. De steen symboliseert de donkere Nuenense periode, die verbonden is met het stralende Frankrijk, waar het basalt ook uit afkomstig is.

Het idee voor een monument is eind jaren twintig ontstaan bij een aantal gerenommeerde kunstenaars als Berlage en Mondriaan. Zij wilden ter ere van de veertigste sterfdag van Van Gogh een blijvend monument oprichten en kozen uiteindelijk voor Nuenen. Het beeld markeert daarmee ook de omkering in de waardering van het werk van Van Gogh. Tijdens zijn leven verkocht hij slechts één schilderij, maar veertig jaar later werd hij inmiddels gezien als een ven de belangrijks schilders van de 19^e eeuw.

---

Wandelig door het park van Nuenen: twee Van Gogh-beelden

In het park staan twee standbeelden. Het eerste is een standbeeld van Vincent van Gogh. Het toont hem met de kleding en de attributen zoals hij hier rondgelopen zou moeten hebben. Het standbeeld komt uit 1984 en is geplaatst ter ere van het feit dat hij zich 100 jaar geleden in Nuenen vestigde.

Het beeld staat op een grote kalksteen, waarop een bordje met inscriptie luidt: “en het brabant dat men gedroomd heeft, daar komt de werkelijkheid soms al heel dichtbij.” Juist ja, ook dit is een citaat van uit een van de brieven van Van Gogh.

Even verderop in het Park staat een beeld van de Aardappeleters. Het is een jaar jonger, en dit maal geplaatst ter gelegenheid van het 100-jarige bestaan van het gelijknamige kunstwerk. Het heeft iets vreemds om zo’n bijzonder schilderij driedimensionaal in brons in een park neer te zetten. Het kon me aan de ene kant niet bekoren. Het heeft niets meer van de klasse en de emotionele waarde van het schilderij. En aan de andere kant had het toch ook wel weer wat om rondom de mensen heen te lopen, jezelf bijna gast aan tafel te voelen. Ik merk dat ik er zelf erg tweeslachtig tegenover stond. Maar ga vooral kijken en oordeel zelf.

De Van Gogh wandeling in Nuenen met een rolstoel

De wandeling is niet specifiek voor rolstoelen geschikt, maar omdat het vooral over verharde wegen loopt wel goed te doen. De belemmeringen die je tegenkomt zijn niet anders dan normaal in de bebouwde kom. Met uitzondering van één stuk: na het punt waar het hutje van de aardappeleters staat, gaat het pad over een modderig en onverhard deel. Dit stuk, waar eerlijk gezegd niet heel veel te beleven valt, kun je makkelijk overslaan door het fietspad met de bocht te blijven volgen langs de molen en zo het dorp weer in. Het Vincentre is toegankelijk voor rolstoelen en heeft een lift.

Praktische informatie, wandeling en gpx

Het Vincentre

• Adres: Berg 29, 5671 CA Nuenen.
• Telefoon: +31 (0)40 283 96 15
• Maandag: gesloten ; Dinsdag t/m zondag: 10.00-17.00 uur
• Website
• In grote delen van het centrum van Nuenen geldt een blauwe zone met maximaal 2 uur parkeren. Er zijn meerdere plekken voor langer parkeren, onder andere bij het gemeentehuis op een paar minuten lopen. Raadpleeg de website van het Vincentre voor meer mogelijke parkeerplekken.

Van Gogh wandeling Nuenen

• Lengte 4,5 kilometer
• Download de route (pdf)
• Een gpx van de wandelroute kun je downloaden met de knop hieronder:

Blijf op de hoogte!

Zet nu je emailadres op mijn mailinglist! Af en toe ontvang je een emailtje van me met een overzicht van de nieuwste blogs. De updates komen uit wanneer het uitkomt, dus zeer onregelmatig. Een beetje zoals ik zelf ben dus. Je emailadres wordt alléén voor deze mailing gebruikt.

E-mailadres:

Laat dit veld leeg als je een mens bent:

Gerelateerde berichten

1. 
   Andreas Schotel wandelroute: kunst en natuur in één
2. 
   Culturele wandel- en fietsroute in Eijsden-Margraten
3. 
   Dak van Brabant: wandelen bij het hoogste punt van de provincie
4. 
   Huize Padua: wandelen tot je gek wordt in Handel
5. 
   Mondriaan in Winterswijk: wandelroute
6. 
   Trage Tocht De Mortel: Brabantse schoonheid in het Grotelsche Bos
7. 
   Wandeling met het kind Van Gogh in Zundert