Wandelen bij Delfzijl: van wierde tot wierde

Een schitterende route om te wandelen langs de oude wierden en wierdedorpjes bij Delfzijl in het noorden van Groningen. De wandeling is 15 kilometer lang, vertrekt vanuit Delfzijl en onderweg doe je maar liefst vier prachtige dorpjes aan. Maar ook veel natuur: landerijen en zelfs een stukje bos van Natuurmonumenten.

Je kunt de wandeling ook prima combineren met een stadswandeling door Appingedam, want een van de vier dorpjes is daar nu feitelijk een woonwijk van geworden. Praktische informatie en gpx-bestand tref je onderaan dit artikel.

Andere wandelingen in de noordelijke provincies van Nederland:

• Over de Zeedijk langs de waddenzee bij Paesens-Moddergat
• Drie wandelingen bij Roden, in de Kop van Drenthe
• TIp: Lees mijn laatste blogs als eerste: volg me op Facebook

Wandelen door het wierdenlandschap rond Delfzijl

We wandelen in het gebied ten noordwesten van Delfzijl en boven Appingedam. De route is van Eemsdelta en vind je op Storytrail, al heb ik hem in omgekeerde volgorde en iets anders gelopen. De gpx in dit artikel is mijn eigen versie.

De wandeling begint aan de rand van Delfzijl, maar we wandelen Delfzijl bijna direct alweer uit om over de landerijen en door bossen de omliggende dorpjes aan te doen. Deze dorpjes zijn gebouwd op wierden. Een wierde is hetzelfde als een terp: een kunstmatige heuvel, die werd aangelegd zodat de bewoners en hun vee droge voeten konden houden bij hoog water. Nu zijn er dijken om het water tegen te houden, maar 2500 jaar geleden nog niet. De meeste wierden zijn van na het jaar 400. Vaak staat er een kerk in het midden en zijn de boerderijen daaromheen gebouwd in een cirkel. De voorkant richting de kerk, de achterkant naar de landerijen, zodat het vee snel naar buiten gebracht kon worden.

Het landschap om de wierden heen wordt vooral gekenmerkt door oneindige landerijen. Verhoogde akkers rond de wierden waar vroeger gerst werd verbouwd, weilanden en natte hooilanden (maden of mieden genaamd). Afgebakend door kleine waterloopjes en sloten. Tegenwoordig laat men het riet in de sloten staan. Het ziet er daardoor erg fraai uit, maar het is ook belangrijk voor de natuur, met name voor rietvogels.

Los van de eindeloze polders ontmoet je ook nog het Biessumerbos. Een bos is eigenlijk een wel heel groot woord voor dit strookje bomen, maar het zorgt wel voor een aangename afwisseling. Het bos is in de jaren ’70 aangelegd op landerijen die hoorden bij de boerderij Vosseheerd. Deze boerderij is in 1972 afgebrand, maar je kunt in het bos de contouren en een betonnen bietenloofsilo nog zien. Je treft ook nog een Vleermuiskelder aan, waar de gevleugelde zoogdieren kunnen overnachten. Of hoe noem je dat eigenlijk bij nachtdieren?

Wandelen langs de leukste dorpjes bij Delfzijl

Biessum

Het eerste wierdedorp dat je tijdens deze wandeling tegenkomt is Biessum. De wierde van Biessum is heel mooi bewaard gebleven en het oorspronkelijke stratenpatroon is nog duidelijk herkenbaar, zeker vanuit de lucht.

Bijzonder aan Biessum is ook dat de ossengang nog bewaard is gebleven. Een ossengang is een weg om de wierde heen, aan de voet ervan. De weg heet hier ook toepasselijk Ossenweg en het mooie is dat je er ook een stuk over wandelt bij deze route.

Uitwierde

Biessum had geen eigen kerk. De kerkgangers moesten daarvoor naar het volgende dorp: Uitwierde. Het is het tweede dorpje bij Delfzijl waar je langs loopt bij deze wandeling en het is mijn favoriete. Wat een schitterend dorp is dit! Op de wierde in het midden een schilderachtige kerk met een losstaande toren. Alle huizen er klassiek rondom gedrapeerd. Het wandelpad loopt eerst wat omhoog en je ziet de kerk aan het einde al liggen. Vervolgens loopt het pad tussen de kerk en de huizen rondom het kerkhof. Prachtig!

• Uitwierde is zeker niet het enige mooie dorp in Groningen. Meer inspiratie nodig? Kijk dan ook eens bij Marcella Molenaar voor 9 andere mooie dorpen.

De kerk is trouwens zo’n voorbeeld van schade door het Beleg van Delfzijl. De toren is nog middeleeuws, maar de kerk is tijdens het beleg vernietigd en moest opnieuw worden opgebouwd. Dat verklaart het grote verschil in stijl tussen de toren en het losstaande kerkgebouw.

Marsum

De derde wierde waar je langs mag gaan is Marsum. Hier is eigenlijk precies het tegenovergestelde aan de hand: het dorp is verwoest tijdens het beleg. Alle boerderijen zijn dus van relatief recente datum. Maar de kerk heeft het beleg overleefd. En wat voor een kerk. Zelden zo’n aandoenlijk oud kerkje gezien. De Mauritskerk is waarschijnlijk gebouwd in de 12^e eeuw. Het is klein, maar schitterend gelegen op de wierde. Een wel erg romantisch paadje voert je van het hek naar de kerk. Narcissen begeleiden je naar boven toe (als je er in het voorjaar bent, natuurlijk).

Solwerd

Je kunt je afvragen of Solwerd nog een dorpje is, want het is inmiddels volledig opgeslokt door het stadje Appingedam. Maar vroeger was het wel degelijk een apart dorp. Oorspronkelijk hoorde het dorp nog bij de kerk van Marsum, maar Solwerd heeft sinds de 13^e eeuw een eigen kerk.

Solwerd is een bedevaartsoord geweest, nadat er een wonder plaats vond. Een kelk waarin hosties werden bewaard werd op een nacht gestolen en in de sloot gegooid. De kelk bleef drijven en er scheen helder licht omhoog vanuit de sloot. Na de reformatie, waardoor de gereformeerden het voor het zeggen kregen, werd op het hostieputje eerst een rooster geplaatst en later werd het afgesloten, omdat katholieken maar bleven komen.

De huidige kerk in Solwerd is 18^e-eeuws en heeft, kenmerkend voor de noordelijke provincies, een houten klokkenstoel. De kerk heeft, doordat de plaatselijke jonker er geld in bleef bij stoppen, het beleg van Delfzijl overleefd.

• Je kunt deze wandeling heel goed combineren met een bezoek aan het centrum van Appingedam, want je loopt er praktisch langs. Reisblog Op Reis met Co heeft Appingedam opgenomen in een lijst met 15 mooie plekken in Groningen, en terecht! De historische binnenstad, bekend van de hangende keukens, is een bezoek meer dan waard.

Het Beleg van Delfzijl

Ik heb het nu al een paar keer over het Beleg van Delfzijl gehad. Hoog tijd om jullie even bij te praten over deze bijzondere periode in de geschiedenis van Delfzijl.

Kennen jullie die Japanse soldaat die dertig jaar na het beëindigen van de Tweede Wereldoorlog zich nog steeds ophield in de jungle omdat hij weigerde te geloven dat de oorlog voorbij was? Iets vergelijkbaars speelde zich ook af in Delfzijl. Maar dan met grotere gevolgen.

Het is 1813. De veldtocht naar Rusland een jaar eerder was voor Napoleon een keerpunt in de oorlog. In Noord-Nederland is de Franse Tijd inmiddels beëindigd en is het land opgegaan in het Vorstendom der Verenigde Nederlanden.

Heel Noord-Nederland? Nee, een klein dorpje houdt dapper stand. Kolonel Pierre Maufroy weigert te geloven dat Napoleon verslagen is en blijft Delfzijl met hand en tand verdedigen en kondigt in november 1813 een staat van beleg af: het Beleg van Delfzijl. De coalitie van onder andere Pruisen, Kozakken en Engelsen belegeren Delfzijl, maar het lukt niet de stad te veroveren. Zelfs na de verbanning van Napoleon naar Elba in april 2014 blijft het beleg voortduren. Delfzijl is inmiddels het allerlaatste bolwerk dat Napoleon nog trouw is.

Pas eind mei 1814 vertrekken de Franse troepen in het besef dat de oorlog echt voorbij is. Maar tijdens het beleg is er heel veel schade aangericht. Zowel binnen de vestingstad Delfzijl als in de omliggende dorpen.

• Bezoek ook eens het verdwenen dorpje Oterdum bij Delfzijl, dat moest wijken voor de industrie rond de Eemshaven. Oterdum speelde ook een rol tijdens het beleg van Delfzijl.

Wat je verder tegenkomt bij het wandelen tussen de wierden bij Delfzijl

Herenboerderijen

Een andere bijzonderheid in Biessum is de prachtige herenboerderij waar je langs komt. Een groot landhuis, maar dan direct tegen de boerderij aangebouwd. Het was duidelijk dat de boeren hier in Noord-Groningen in die tijd veel geld verdiende. Een herenboer is de benaming voor een boer die eh… zo goed boerde dat hij niet meer zelf hoefde te werken. Het is het eerste voorbeeld van zo’n boerderij tijdens deze wandeling. Aan het einde wanneer we weer op de rand van Delfzijl wandelen, kom je er nog een tegen, eigenlijk een nog indrukwekkender voorbeeld. Maar als je eventjes door Groningen rijdt zie je er talloze.

Hoe mooi de boerderijen er nu ook uitzien, de sociale tegenstellingen tussen de herenboer enerzijds en de werknemers anderzijds waren gigantisch. De herenboeren leefden als adel. De landarbeiders moesten werken onder het juk van de herenboer, werden uitgebuit en waren arm. Heel erg arm. Dit duurde voort tot aan de Tweede Wereldoorlog. Er is een mooie aflevering van Andere Tijden over de uitbuiting bij de herenboeren, die ik je van harte kan aanbevelen.

Naviatiebunkers

Geen informatiebordjes. Wel veel prikkeldraad en veel bordjes met “verboden toegang”. Het navigatiestation Groningen (NS-G) waar je vlak voor Marsum tussendoor loopt nodigt niet bepaald uit voor een bezoekje. Het complex bestaat in totaal uit negen bunkers, die tijdens de koude oorlog dienden om het lichtruim te controleren. Vanhieruit konden vliegtuigen tot aan Berlijn met radar worden waargenomen.

Wat je boven de grond ziet, is maar een fractie van het geheel. Bijna het gehele complex bevindt zich onder de grond en telt twee verdiepingen. Mochten de dijken doorbreken, dan kon de bemanning van maximaal 378 man het hier nog drie maanden uithouden. Defensie vertrok hier in 1964. Het is tegenwoordig privébezit. Er zijn plannen geweest om hier een Koude Oorlog Museum te huisvesten. Jammer dat dat er niet van gekomen is.

Praktische informatie over de wandeling bij Delfzijl

• Lengte 15 kilometer
• Startpunt: Carpoolparking bij benzinestation op de Fivellaan, Delfzijl
• Alternatief startpunt is station Appingedam, met een P&R
• Geïnspireerd op de wandeling (K)ommetje Delfzijl – Appingedam op Storytrails

Gpx voor “Wandelen van wierde tot wierde bij Delfzijl”

De gpx van deze route kun je downloaden met onderstaande knop.