De Grebbeberg, het is een van de meest tot de verbeelding sprekende bergen van Nederland en een prachtige plek om te wandelen. Natuurlijk is het bekend vanwege de geschiedenis: hier is aan het begin van de Tweede Wereldoorlog hard gevochten. Maar ook de natuur en de steile hellingen maken het hier tot een bijzondere plek voor een mooie wandeling.
Er lopen diverse wandelroutes over de Grebbeberg, maar de Trage Tocht Rhenen is misschien wel de meest complete wandeling. Niet eens zo heel erg lang, 13 kilometer, maar je ziet de berg van boven en in de verte en vanaf de voet. Ook de naastgelegen Laarserberg wordt in de wandeling meegenomen.
Kom mee en laten we samen de geheimen van de Grebbeberg ontdekken.
De wandelroute Trage Tocht Rhenen
Een blik op de plattegrond van de wandeling over de Grebbeberg laat zien dat de Trage Tocht Rhenen een nogal grillig patroon heeft. Het ziet er zelfs een beetje rommelig uit, maar als je goed kijkt dan blijken het een tweetal lussen te zijn over de Grebbeberg. Dat lijkt misschien erg dubbelop, maar dat is het in de praktijk zeker niet. De ene keer ga je bovenlangs en heb je mooie vergezichten, de andere keer loop je onder de berg langs wat een totaal andere beleving is. Je hebt absoluut niet het idee dat je tweemaal dezelfde ronde loopt, dus.
En ook op andere punten is de wandelroute heel afwisselend. Je wandelt een groot deel door het eikenbos, waarmee de Grebbeberg is begroeid, maar komt ook door gras- en akkerlanden en loopt een stuk langs de uiterwaarden van de rivier de Nederrijn. In het natuurgebied Laarsenberg loop je af en toe ook door naaldbos en met een beetje geluk zie je exotische wilde dieren, want je loopt ook nog vlak langs de hekken van Ouwehands Dierenpark.
Wandelen aan de voet van de Grebbeberg
De Trage Tocht Rhenen begint bij het station en loopt eerst een stuk langs de rivier de Nederrijn. Het staat in groot contrast met de rest van de route, want hier heeft het alles weg van een klassieke uiterwaardenwandeling. Als je af en toe achterom kijkt, dan zie je de kerktoren van Rhenen langzaam verdwijnen aan de horizon achter de brug over de rivier.
Dan doemen de steile wanden op aan je linkerhand. Een tijdje loop je tussen de berg en de rivier over een fietspad. Totdat de rivier afbuigt en je langs het Valleikanaal verder gaat. Aan de andere kant van het kanaal tref je bastions aan, die het ooit strategische belang van dit gebied laten zien. Dan is het tijd om de Grebbeberg te gaan bedwingen.
De Grebbeberg opwandelen
De Grebbeberg is eigenlijk een heuvel van “slechts” 50 meter. Het is het uiterste puntje van Utrechtse Heuvelrug, een door het ijs opgestuwde wal uit de voorlaatste ijstijd (150.000 jaar geleden). Hier moest de Rijn omheen en na eeuwen en eeuwen heeft de rivier de zuidwand van de Grebbeberg afgesleten tot steile wanden. En dat is waar wij omhoog mogen.
Het is er zo steil dat je er eigenlijk niet goed wandelen kunt. Maar gelukkig heeft de beheerder er trappen aangelegd. Bereid je je er maar vast op voor, want we nemen deze trap twee keer. Na een lekker rondje bovenlangs kom je op uiteindelijk op hetzelfde punt onderaan de trap uit mag je nog een keer om te genieten van de het uitzicht over de stad Rhenen.
Wandelen op de mooie Grebbeberg
De Grebbeberg is vooraleerst gewoon een schitterend bos om te wandelen op een 50 meter hoge heuvel. Het bos bestaat vooral uit eiken, een restant van de oorspronkelijke eikenhakhoutplantages. Een bos met eikenhakhout is laag, omdat de bomen regelmatig gekapt worden. Maar de plantages bestaan niet meer en de bomen zijn nu groot en hoog.
Van tijd tot tijd heb je schitterende uitzichten. Al direct zodra je boven bent krijg je een mooi panorama over het natuurgebied de Blauwe Kamer. En even verderop is er zelfs een uitkijkplatform gemaakt. De Blauwe Kamer is nu een natuurgebied langs de Nederrijn waar de zomerdijk is doorgebroken om een natuurlijke rivieroever te maken. Bij zelfs een kleine verhoging in de waterstand loopt het gebied al onder water. De grote grazers (galloways en konikpaarden) kunnen bij hoog water de Grebbeberg op om droge voeten te houden. Helaas zijn honden daardoor niet welkom in het gebied.
De walburgring op de Grebbeberg
Maar er is meer te zien boven op de Grebbeberg dan alleen uitzicht. Er staat een oude ruïne, meteen bovenaan de trap. Het lijkt op het eerste oog een stuk van een kasteel, maar het is een 19e-eeuwe boswachterswoning. Ervoor staat een stenen tafel die hier ooit op een van de uitzichtpunten heeft gestaan. Het is de Koningstafel, die Frederik de V in de 17e eeuw liet neerzetten. De originele tafel is in de loop der tijd kwijtgeraakt, maar in 2021 is er een reconstructie van gemaakt.
Ook bijzonder is de ringwal uit de 4e of 5e eeuw. Het is een door mensen opgeworpen wal die diende ter verdediging, waaruit blijkt het hier dus al heel lang een strategische plek was. Begin deze eeuw is er onderzoek gedaan naar de ringwal en zijn er enkele sleuven weggegraven en onderzocht. Nu kun je dus letterlijk door de oude wal op de Grebbeberg heen wandelen.
Wandelen door de gruwelijke oorlogshistorie van de Grebbeberg
In latere eeuwen werd de Grebbeberg strategisch steeds belangrijker, omdat het hier zo hoog is dat het onder water zetten van het land (de waterlinie) onmogelijk was. Daarom werd dit punt altijd al extra verdedigd, zo ook aan het begin van de Tweede Wereldoorlog.
Ik herinner me nog goed de heroïsche verhalen die ze me op de basisschool leerden over de Grebbeberg. De Duitsers dachten in 1940 wel even snel Nederland te kunnen veroveren, maar “de dappere Nederlandse strijdkracht” hield het hier op de Grebbeberg langer vol dan gedacht. Vier dagen lang duurde de gevechten voordat de Duitsers de Grebbeberg in handen hadden. De Duitsers gaven de berg daarom de bijnaam Teufelsberg, Duivelsberg. “Deze naam is een verholen eerbetoon aan het Nederlandse veldleger dat op de Grebbeberg krachtig verweer heeft geboden aan de overmachtige vijand,” is een voorbeeld van zo’n patriottistisch citaat, ditmaal van de Stichting de Greb bij een van de kazematten.
Ik heb zelf altijd wat dubbele gevoelens bij dergelijke heroïek en dat zeker met de recente gebeurtenissen in het achterhoofd. Oorlog kent alleen maar verliezers. Tijdens de slag om de Grebbeberg vielen 425 slachtoffers aan Nederlandse zijde, 165 aan Duitse kant. Vooral achteraf lijkt die hele strijd in mei 1940 zo zinloos geweest. Een dag na de val van de Grebbeberg werd Rotterdam gebombardeerd en capituleerde Nederland. Zoveel slachtoffers voor 5 dagen minder bezetting. Maar ja, het is achteraf altijd makkelijk praten en het had natuurlijk ook anders kunnen aflopen.
Heroïsch of nutteloos, historisch is de slag om de Grebbeberg hier in elk geval van belang. Uiteraard komen we langs de militaire erebegraafplaats, maar daar vlak achter kun je nog enkele restanten uit die tijd tegen. Enkele originele kazematten kun je zien en er is een reconstructie van loopgraven. Er staan bordjes bij met uitleg.
Je moet ervoor wel even van de route van de Trage Tocht Rhenen afwijken, want strikt genomen gaat de wandelroute zelf langs “maar” één kazemat, aan de voet van de Grebbeberg. Voor de loopgraven met je echt een klein stukje van de route af. De kazematten kun je wel zien liggen vanaf de route als je weet waar ze zijn, maar handiger is een parallelpaadje nemen. Ik heb beide plekken gemarkeerdop de kaart met de route bovenaan dit blog, mocht je er toch even willen kijken.
Wandelen op de Laarsenberg en de groene velden
Heb je genoeg van de bossen (of van de Grebbeberg zelf) dan zal het middenstuk van de wandeling je zeker bekoren. Hier verlaten we de Grebbeberg en doen de Laarsenberg aan. Feitelijk een nieuwe top, maar in werkelijkheid is het gewoon het verlengde van de Greb. Maar de natuur is er aanmerkelijk anders (je ziet opeens naaldbos) en de hellingen zijn lang zo steil niet meer. Het wordt glooiend en groener en je wandelt meer in de open velden. In de verte kun je de Grebbeberg zien liggen. Eigenlijk valt het reuze mee, zo van een afstandje, dat Grebbeheuveltje.
Het laatste stukje wandelen langs de steile wanden van de Grebbeberg
Dan gaan we voor de tweede keer de 200 treden van de trap op en dan lijk je dat langeafstandsperspectief opeens vergeten (“niks heuveltje, gigaberg!”). Maar als we boven aankomen bij de oude boswachterswoning gaan we linksaf en mogen een heel mooi stukje langs de klif lopen. Nu zie je pas echt goed hoe steil het is. Als we op een gegeven moment naar het noorden afbuigen zien we door de bomen in de verte de kerktoren van Rhenen weer. Maar nu niet onder de brug door, maar van bovenaf. En tja, dan blijkt het toch wel weer een heuveltje. De kerktoren torent met zijn 85 meter ver boven de Grebbeberg uit.
Dan zakken we weer af naar beneden, langs de parkeerplaats van de dierentuin en naar het station. En daar concluderen we: wat een belevingsvolle tocht is dit. De wandeling is niet heel erg lang, maar er valt zoveel te zien dat de tocht traag vordert. En tweemaal een trap bedwingen helpt natuurlijk ook niet mee. Maak je dus op voor een paar uurtjes wandelplezier.
Een bergwandeling?
Ik ben zeker niet de eerste blogger die deze Trage Tocht onder de loep neemt. Het valt me op dat veel collegae deze wandeling over de Grebbeberg een “bergwandeling” noemen. En ook bedenker Rob Wolfs zelf noemt het zo in de inleiding. Maar daar wil ik dan toch wel een paar kanttekeningen bij maken.
Ten eerste, we hoeven niet echt een berg op te lopen, want de grote hoogteverschillen worden met een trap genomen. Een lange trap, dat wel en we mogen hem dus twee keer op. Maar geen zigzaggende paadjes en haarspeldbochtjes die je bij echte bergwandelingen hebt. En ook de hoogte valt wel mee. Met 200 treden ben je boven, 45 meter hoger. Een pittig trappetje, maar het valt in het niet bij bijvoorbeeld de Wilhelminaberg in Landgraaf, met meer dan 500 treden en een hoogteverschil van 95 meter de langste trap van Nederland.
En als je eenmaal boven bent, dan is de wandeling zo goed als vlak of op zijn best vals plat. Het enige wat je hier een authentiek bergwandelgevoel geeft zijn de vergezichten over het lagergelegen natuurgebied en de stad Rhenen en verder de steile hellingen waar je langs loopt. De kant van de Grebbeberg langs de rivier is hier en daar zo steil dat je met enig recht kunt spreken van afgrondjes, maar zeker niet zoals in echte berggebieden.
Verwacht dus vooral een prachtige wandeling met veel historie, natuurschoon, vergezichten en een stuk uitdagend traplopen. Maar verwacht niet het gevoel alsof je in de Alpen of Pyreneeën bent. Een échte bergwandeling is toch iets anders.
Praktische informatie over de wandelen op de Grebbeberg en Trage Tocht Rhenen
- Lengte: 13 kilometer
- Startpunt: Parkeerplaats bij Station Rhenen
- Parkeren is gratis
- Honden zijn niet welkom op de Grebbeberg. In het bos op de Laarsenberg daarentegen zijn honden juist meer dan welkom: het is een losloopgebied.
- Horeca in Rhenen en bij Ouwehands Dierenpark
- De Trage Tocht Rhenen (routebeschrijving en gpx) kun je verkrijgen via Wandelzoekpagina. Inbegrepen bij een abonnement (€13,50 per jaar) of als losse wandeling (€2,50)
Blijf op de hoogte!
Zet nu je emailadres op mijn mailinglist! Af en toe ontvang je een emailtje van me met een overzicht van de nieuwste blogs. De updates komen uit wanneer het uitkomt, dus zeer onregelmatig. Een beetje zoals ik zelf ben dus. Je emailadres wordt alléén voor deze mailing gebruikt.
Dit klinkt als een complete wandeling! Lekker afwisselend, interessant en ook nog mooi. Leuk!