Wandelroute Neeritter: Heioord, Dodendraad en Itterbeek

Een wandelroute vanuit het kleine monumentendorpje Neeritter, aan de grens met België, door het Midden-Limburgse mozaïeklandschap Heioord en langs een tweetal watermolens aan de Itterbeek. Wat wil een wandelaar nog meer?

Leuk! Deze wandeling bied ik ook aan als Wandel Mee optie. Je wandelt met een klein groepje (maximaal 10 deelnemers) samen met mij. Ik vertel je alles was ik weet over de omgeving, en dat is nog veel meer dan in dit blogje te lezen is. Check voor meer info, data en aanmelden de pagina Wandel Mee: Neeritter en Heioord. Inschrijven kan individueel. Voor groepjes van 5 of meer personen kunnen we ook in overleg een eigen datum bepalen.

Soms zoek ik wandelgebieden verder weg. Maar vandaag blijf ik dicht bij huis. Héél dicht bij huis, want deze wandelroute start letterlijk 50 meter van mijn voordeur. Neeritter is een prachtig oud monumentendorp. Vlak bij het bekendere, maar veel drukkere Thorn. Er wonen nog geen 1400 mensen, maar het dorp heeft wel 24 rijks- en 5 gemeentelijke monumenten. En in de directe omgeving zijn talloze kleine pareltjes te vinden die wandelen hier zo leuk maken.

> spring direct naar de routebeschrijving en gpx-bestand

De Wandelroute “Neeritter: Heioord, Dodendraad, Itterbeek”

De wandelroute begint in Neeritter met haar vele 19e-eeuwse monumenten en voert door het mozaïeklandschap Heioord. Weilandjes en bos wisselen elkaar in hoog tempo af. Halverwege kom je een aan de grens met België een replica van de Dodendraad uit de Eerste Wereldoorlog tegen. Op de terugweg tik je het jongere buurdorpje Ittervoort aan en maak je de wandeling af via het dal van de meanderende Itterbeek.

De wandeling is 10,5 kilometer lang. Eenvoudig in te korten tot een 7,5 kilometer, maar dan mis je wel de Dodendraad. Praktische informatie, een gpx-bestand en voor de gelegenheid zelfs een routebeschrijving tref je aan het einde van dit artikel.

Tijdens deze wandeling kom je op enkele plaatsen een grenspaal tegen. Meer weten over grenspalen? Lees dan mijn blog “Grenspalen op de grens van België en Nederland”.

Neeritter, dorp van monumenten

Neeritter is een klein dorp, maar met een roemrijke geschiedenis. Het is rond 1100 gesticht door het bisdom Luik aan de Itterbeek. De naam van het dorp was oorspronkelijk Itera Nova, wat “Nieuw Itter” betekent. In het dorp zelf spreken we gewoon over Itter.

Neeritter was lange tijd een “vrijdorp”, met een eigen schepenbank om recht te spreken. In de Tachtigjarige Oorlog heeft het dorp een omwalling gekregen als bescherming tegen de plunderende soldaten. Lange tijd heeft alle bebouwing zich beperkt binnen deze omwalling, wat het dorp compact maakte. Veel van de gebouwen die aan het begin van de 19^e eeuw zijn gebouwd staan er nog steeds en zijn nu monument. Ik noem er hier een paar.

De start van de wandelroute: ’t Pastorieke

We starten de wandeling bij de voormalige pastorie in Neeritter. Vroeger was de gemeente verantwoordelijk voor huisvesting van de pastoor. Zo ook in Neeritter, waar al sinds de 16^e eeuw een “pastoorshuys” bestond. Het huidige pand is uit 1829 en heeft een behoorlijk lange voorgeschiedenis. Al in 1777 klaagde de pastoor over de bouwvallige staat van de vorige pastorie, maar er was weinig geld. Uiteindelijk ging de gemeente overstag en zegde in 1783 een nieuw huis toe. Toen kwamen de Fransen van Napoleon en mocht er überhaupt geen pastorie gebouwd worden. De grond werd zelfs verkocht. Pas nadat Napoleon zijn Waterloo gevonden had in 1815 konden de plannen voor de pastorie opnieuw uit de kast gehaald worden. Dan nog heeft het dus 14 jaar geduurd voordat de pastorie gereed was. Tja, ook toentertijd maalden de ambtelijke molens al traag.

Tot vrij recent heeft de het pand dienstgedaan als pastorie. In 2009 overleed de laatste pastoor die hier gewoond heeft. Nu gaat het door het leven als ’t Pastorieke, waar je heerlijke broodjes kunt halen of verpozen op het aangename terras.

De Paeperbus: oude kerk van Neeritter

De kerk van Neeritter is een oudje. Maar dan ook echt een oudje. Het oudste gedeelte komt uit 1250. Dat is ouder dan de oudste vermelding van Amsterdam, om maar een vergelijking te maken. Het gebouw zoals het er nu staat is het resultaat van enkele eeuwen doorbouwen en uitbreiden.

De kerk, gewijd aan de Heilige Lambertus, heeft lange tijd een spitse toren gehad. In 1842 is de toren echter verhoogd en daarbij heeft het de huidige, wat stompe top gekregen. Daarmee lijkt de toren een beetje op een ouderwets pepervaatje. Hier is ook de bijnaam van afgeleid: Paeperbus (net als de kerktorens in Zwolle en Bergen op Zoom, overigens).

Het Krekelbergplein

Kijk vooral ook even rond op het driehoekige Krekelbergplein. Op het plein zelf staat een groot Heilig Hartbeeld. Aan de kant van de kerk zie je de het voormalige gasthuis. Iets meer naar rechts nog een oude wegwijzer die niet in een openluchtmuseum zou misstaan.

En aan de andere kant op Driessensstraat 7 staat het geboortehuis van Gerard Krekelberg, de naamgever van dit plein. Krekelberg heeft in 1909 het officiële Limburgse volkslied geschreven. Het eikenhout uit de eerste regel sloeg op de eiken rondom kasteel Borghitter. De eiken zijn verdwenen, maar het kasteel staat er nog wel, tweehonderd meter verderop. Als je het kasteel wilt zien, loop je even de Bosstraat in richting de grens. Het kasteel is niet van binnen te bezichtigen.

Wij vervolgen onze weg en verlaten het dorp richting de akkervelden, het volkslied in ons achterhoofd houdend.

Waar in ’t bronsgroen eikenhout,
’t nachtegaaltje zingt;
Over ’t malsche korenveld
’t lied des leeuwriks klinkt;
Waar de hoorn des herders schalt
langs der beekjes boord:

Daar is mijn Vaderland,
Limburgs dierbaar oord,
daar is mijn Vaderland,
Limburgs dierbaar oord !

Heioord, een mooi oud mozaïeklandschap

Tegenwoordig wordt vaak gestreefd naar een halfopen mozaïeklandschap bij natuurontwikkeling. Maar op Heioord is nog sprake van een oorspronkelijk en bijzonder gaaf gebleven mozaïeklandschap. Een kleinschalig maar enorm gevarieerd landschap met kleine weides en bossen die elkaar in snel tempo afwisselen. Juist omdat het zo snel afwisselt, verveelt het eigenlijk nooit om hier te wandelen.

De heide is hier allang verdwenen. Maar wat je wel aantreft is een cultuurlandschap met oude omwalde akkers, singels, kleinschalige weides en stukjes productiebos. Er zijn veel wandelpaden die daar al heel lang liggen. Je kunt ze op oude kaarten terugvinden. De kleine weilanden worden nu het grootste deel van het jaar begraasd door vleeskoeien, met name Blonde ‘d Aquitaine. De koeien worden gehouden door lokale boeren uit Thorn en Ell, bij wie je van tijd tot tijd vleespakketten bestellen kunt.

Heioord is deels in beheer bij Natuurmonumenten. Maar er zijn ook veel delen die nog altijd in particuliere handen zijn. Vaak van generatie op generatie overgedragen. Dat zie je vooral in de bossen. Kleine percelen, die nogal uiteenlopend worden beheerd. Je loopt door een oud productiebos met kaarsrechte lijnen maar waar bijna alle bomen hun langste tijd hebben gehad en er elke storm wel weer een paar omvallen. Dan weer wandel je door bospercelen met een veel grotere variatie aan boomsoorten. En van alles daartussenin.

Spannend: de Dodendraad uit de Eerste Wereldoorlog

Tijdens de Eerste Wereldoorlog was België bezet door de Duitsers. Nederland was neutraal. Er ontstond daardoor een grote vluchtelingenstroom vanuit België naar Nederland. Een miljoen (!) Belgen vinden in Nederland onderdak.

De Duitsers bouwden een gigantische versperring waarop een dodelijke spanning stond van 2000 Volt. Op slechts twintig plaatsen langs de gehele grens mochten burgers onder strikte voorwaarden de grens oversteken. Hier in Neeritter was een van deze twintig poorten.

Enkele jaren terug is hier een reconstructie gemaakt van de Dodendraad. Ook staat er een schakelhuis en een wachtershuisje. De reconstructie geeft een goed beeld hoe de Dodendraad werkte en hoe moeilijk het was om de Dodendraad te passeren. In totaal is het ongeveer 30.000 mensen wel gelukt, maar ongeveer 1000 mensen zijn overleden bij het pogen de grens over te steken.

>>> Ontdek ook de bijzondere geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog in het dorp Baarle Nassau en Baarle Hertog met het WOI-Verzetspad.

Voor galg en (water)rad

Op het moment dat je Heioord verlaat en de weg oversteekt, passeer je de “Galgenberg”, herkenbaar aan de landmark van de ArcheoRoute. Dit is de plaats waar sinds de Middeleeuwen de inwoners van Neeritter werden opgehangen (als ze ter dood veroordeeld waren, tenminste).

Het was gebruikelijk om de lijken na de executie te laten hangen, totdat ze volledig waren vergaan of door vogels opgegeten. Dit tentoonstellen van lijken, bedoeld als waarschuwing, werd pas in de Franse tijd afgeschaft, rond 1800.

We passeren de aspergevelden en een 18^e-eeuwse boerderij en komen aan in Ittervoort voor het laatste, maar zeker niet het minst mooie stukje van de wandeling. Langs de Itterbeek staat een watermolen. De Schouwsmolen, ook wel molen van Thorn genoemd, is van rond 1830, maar er stond is waarschijnlijk al een molen rond 1250. De naam van de molen is afgeleid van Peter Schoufs, die de molen in 1561 pachtte. Sinds 2016 is de molen weer maalvaardig en af en toe open voor publiek.

We wandelen nog even door langs de Itterbeek, stroomopwaarts, in een gebied waar ook drie half-wilde paarden grazen. Aan het einde gaat de wandelroute Neeritter weer in en komen we langs een andere watermolen, de Armenmolen. De Armenmolen was een gift van de heer van Borghitter aan de aan de armen. Het beheer van de molen lag bij het Burgerlijk Armbestuur, die de molen op haar beurt verpachtte.

>>> De Itterbeek is een 30 km lange laaglandbeek. We kwamen haar stroomopwaarts al tegen in bij een rolstoelpad in Maaseik. Stroomafwaarts ontmoet je de Itterbeek tijdens de Trage Tocht Thorn.

Praktische informatie over de wandelroute Neeritter, Heioord en Dodendraad.

• De lengte van de wandeling is 10,5 kilometer, in te korten tot 7,5 kilometer.
• De start- en eindpunt van deze route is ’t Pastorieke, Driessensstraat 24 in Neeritter.
• Parkeren kan op straat, op de kleine parking naast ’t Pastorieke (Vijverbroekstraat, bij de waterput) of op de ruime parking op het Krekelbergplein. Parkeren in Neeritter is gratis.

Beschrijving van de wandelroute Neeritter

Er is voor deze wanderroute een stap voor stap routebeschijving (pdf).

GPX-bestand van de wandelroute Neeritter

De GPX-track kun je downloaden via onderstaande download-knop.